- Tác giả,Matt Murphy, Jake Horton & Erwan Rivault
- Vai trò,BBC Verify
- 15 tháng 2 2025
Một phân tích của BBC Verify cho thấy Mỹ vẫn là bên sử dụng chính kênh đào Panama, nhưng sự tham gia của Trung Quốc vào các dự án cơ sở hạ tầng quanh tuyến đường thủy - do Panama trực tiếp điều hành - đã gia tăng trong những năm gần đây.
Mỗi năm có tới 14.000 tàu sử dụng tuyến đường thủy dài 82km này. Kênh đào Panama nối liền Đại Tây Dương và Thái Bình Dương qua quốc gia Trung Mỹ, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí so với việc đi vòng quanh Nam Mỹ.
Tuyến đường thủy này giảm thiểu thời gian vận chuyển hàng hóa từ Thâm Quyến (Trung Quốc) tới bờ đông nước Mỹ, hoặc giữa San Francisco và New York, rút ngắn xuống vài tuần.
Sau khi Panama ký kết Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) vào năm 2017 - chính sách Bắc Kinh sử dụng để đầu tư vào cơ sở hạ tầng trên toàn cầu - các công ty Trung Quốc đã hoạt động tích cực hơn xung quanh kênh đào này. Panama đã rút khỏi quan hệ đối tác này vào đầu tháng 2/2025 trong bối cảnh chịu áp lực từ Mỹ.
Tuy nhiên, phần lớn sự tức giận của ông Trump tập trung vào việc Trung Quốc kiểm soát các cảng có từ trước BRI.
Có năm cảng container xung quanh kênh đào Panama. Tất cả đều do các công ty nước ngoài điều hành.
Ba trong số các cảng container chính của kênh đào - Colon, Rodman và Manzanillo - do các công ty có trụ sở tại Singapore, Đài Loan và Mỹ điều hành.
Tuy nhiên, phần lớn sự chú ý của Mỹ tập trung vào hai cảng lớn nhất, Cristóbal và Balboa.
Hai cảng ngày nằm ở hai đầu của kênh đào và đã được một công ty con của CK Hutchison Holdings có trụ sở tại Hong Kong điều hành từ năm 1997.
Chụp lại hình ảnh,Có năm cảng container xung quanh kênh đào Panama
Mặc dù công ty này là một tập đoàn tư nhân có trụ sở bên ngoài Trung Quốc, các chuyên gia nói với BBC rằng luật an ninh quốc gia Trung Quốc được ban hành vào năm 2020 cho phép Trung Quốc có ảnh hưởng đến các công ty có trụ sở tại Hong Kong trong trường hợp xảy ra xung đột.
"Về mặt hoạt động hàng ngày, tôi hoài nghi về việc liệu có đường dây trực tiếp giữa Bắc Kinh và CK Hutchison hay không, nhưng trong thời điểm khủng hoảng hoặc xung đột, việc Đảng ******** Trung Quốc nói rằng chúng tôi sẽ sử dụng các cảng đó là điều tương đối dễ hiểu", Henry Ziemer, một chuyên gia về châu Mỹ tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), nói với BBC.
Quan điểm này được cựu chỉ huy bộ tư lệnh miền Nam của quân đội Mỹ, Tướng Laura J Richardson, đồng tình.
Bà Richardson đã nói với các nhà lập pháp vào năm 2023 rằng "trong bất kỳ cuộc xung đột toàn cầu tiềm tàng nào, CHND Trung Hoa [Trung Quốc] có thể tận dụng các cảng khu vực chiến lược để hạn chế quyền tiếp cận của tàu thương mại và hải quân Mỹ".
Chủ tịch của công ty CK Hutchison - Victor Li Tzar-kuoi - là thành viên của Ủy ban quốc gia Hội nghị Hiệp thương Chính trị Nhân dân Trung Quốc (CPPCC), theo trang web công ty.
CPPCC là cơ quan tư vấn chính trị hàng đầu của Trung Quốc, bao gồm hàng ngàn thành viên, và là một phần của "Hệ thống Mặt trận Thống nhất" hoạt động để hỗ trợ ảnh hưởng của chính phủ trong và ngoài nước.
Các thành viên của cơ quan này thường bao gồm những nhân vật hàng đầu trong giới doanh nghiệp. BBC Verify đã liên hệ với CK Hutchison Holdings để yêu cầu bình luận.
Trong khi sự chú ý của Tổng thống Trump tập trung vào các cảng Balboa và Cristóbal, các công ty Trung Quốc đã tham gia vào các dự án khác xung quanh kênh đào - với một dự án xây cầu lớn đang thu hút sự chú ý.
Chụp lại hình ảnh,Hiện có ba cây cầu hiện bắc qua kênh đào Panama
Có ba cây cầu hiện đang bắc qua kênh đào Panama ở các điểm khác nhau.
Ở phía bắc Cầu Châu Mỹ (Bridge of the Americas), một tập đoàn Trung Quốc đang xây dựng cây cầu mới thứ tư, nối Thành phố Panama với Tây Panama.
Đây là hình ảnh vào tháng 3/2024.
Thoả thuận này - mà hãng tin Reuters cho biết trị giá khoảng 1,42 tỷ USD - đã bị trì hoãn.
Nhưng hình ảnh vệ tinh trong chừng một năm trở lại đây cho thấy quá trình phát triển của cây cầu đã được đẩy nhanh, như hình ảnh vào tháng 1/2025 ở đây.
Các quan chức Mỹ đã nêu lên mối lo ngại về sự tham gia của các công ty Trung Quốc vào dự án này.
Thượng nghị sĩ đảng Cộng hòa Ted Cruz gần đây đã nói rằng "cây cầu đã hoàn thiện một phần này cho phép Trung Quốc có khả năng chặn kênh đào mà không cần cảnh báo", nhưng không giải thích rõ ràng cách ông nghĩ cây cầu có thể được sử dụng như một chướng ngại vật.
Nguồn hình ảnh,Getty Images
Chụp lại hình ảnh,Juan Carlos Varela, tổng thống Panama vào thời điểm đó, đến thăm địa điểm của Dự án cây cầu thứ tư bắc qua kênh đào Panama năm 2019
Các dự án lớn khác bao gồm Bến du thuyền Amador do Công ty Cổ phần Kỹ thuật Cảng Trung Quốc xây dựng ở phía Thái Bình Dương của kênh đào.
Và một tuyến mở rộng của hệ thống tàu điện ngầm Metro Panama City, sẽ chạy dưới đầu phía nam của kênh đào, đang được Công ty Cổ phần Đường hầm Đường sắt Trung Quốc xây dựng.
Tuy nhiên, trong khi những dự án này thể hiện một số lợi ích của Trung Quốc quanh kênh đào, chính quyền Panama đã tạm dừng một số dự án nổi bật do Trung Quốc dẫn đầu.
Eddie Tapiero, một nhà kinh tế học ở Panama, cho biết ông tin rằng các dự án được khởi xướng sau khi Panama tham gia BRI đã bị ngưng hoặc đình chỉ.
Vào năm 2022, một dự án lớn nhằm phát triển một cảng mới tại Isla Margarita ở phía Caribe của kênh đào đã bị huỷ bỏ.
Một tuyến đường sắt cao tốc xuyên quốc gia từ Panama City đến David ở phía tây đất nước cũng đã bị gác lại sau khi chính phủ mới lên nắm quyền tại Panama.
Và kế hoạch xây dựng một đại sứ quán Trung Quốc mới trên quần đảo Amador Causeway - nằm tại cửa vào của kênh đào - đã bị huỷ bỏ vào năm 2018.
Đầu tư hàng năm vào Panama
Các chuyên gia mà BBC đã trao đổi cho rằng ảnh hưởng của Trung Quốc đối với cơ sở hạ tầng chủ yếu đã mở rộng để lấp đầy khoảng trống mà Mỹ để lại trong khu vực.
Ông Tapiero nói với BBC Verify rằng các công ty Mỹ thường không quan tâm hoặc không cạnh tranh lại trong các quy trình đấu thầu so với các đối thủ Trung Quốc - vốn là những người mà ông cho biết thường sẵn sàng chi tiền khi tìm kiếm các hợp đồng.
Thống kê về đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) - số tiền mà các quốc gia đang đầu tư vào một quốc gia khác - cũng vẽ nên một bức tranh tương tự.
Trung Quốc đã đầu tư 1,4 tỷ USD vào Panama vào năm 2023 - tăng gấp bốn lần kể từ khi sáng kiến BRI được khởi xướng vào năm 2017 - trong khi đầu tư của Mỹ, mặc dù nhìn chung cao hơn nhiều, đã giảm trong cùng giai đoạn.
Theo số liệu từ công ty quản lý Kênh đào Panama, từ tháng 10/2023 đến tháng 9/2024, lượng hàng hóa vận chuyển đến hoặc đi từ Trung Quốc chiếm 21% tổng hàng hóa đi qua tuyến đường thủy này.
Tuy nhiên, Mỹ vẫn là nhà đầu tư lớn nhất tại Panama và là nước sử dụng kênh đào này nhiều nhất.
Năm ngoái, lượng hàng vận chuyển qua kênh đào đến và đi từ Mỹ nhiều gấp 3,5 lần so với Trung Quốc.
Chuyên gia Henry Ziemer của CSIS cho biết ảnh hưởng của Bắc Kinh tại Panama có thể đang suy giảm.
Chính quyền Panama đã "nếm thử mối quan hệ đối tác cơ sở hạ tầng với Trung Quốc và họ không mấy hài lòng với điều đó. Quan hệ này không mang lại những lợi ích lớn và nổi bật như đã hứa khi họ lần đầu tiên tham gia vào BRI."
"Đó là lý do tại sao - cùng với áp lực từ Washington - hiện nay, Panama đang tìm cách rời xa Trung Quốc".
Đội ngũ sản xuất
Thực hiện: Daniel Wainwright, Dan Smith, François de Montremy và Louise Hunter thực hiện.
Hình ảnh vệ tinh: Maxar.
Tất cả các hình ảnh khác: Getty và EPA.
Nguồn dữ liệu: Nasa SRTM, Open Street Map
