Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
Đài Loan trong bối cảnh bị Trung Quốc đe dọa và có thể bị các đồng minh như Mỹ bỏ rơi, Đài Loan là một thực thể có nền kinh tế phát triển, công nghệ tiên tiến, và từng có ý định phát triển vũ khí hạt nhân trong quá khứ, nhưng hiện tại họ không sở hữu chương trình hạt nhân quân sự công khai.
Trước hết, về tài nguyên, Đài Loan không có mỏ urani tự nhiên và phụ thuộc hoàn toàn vào nhập khẩu từ các nước như Canada hay Úc để phục vụ chương trình năng lượng hạt nhân dân sự. Hiện tại, Đài Loan có ba nhà máy điện hạt nhân với tổng cộng sáu lò phản ứng, nhưng hầu hết đã ngừng hoạt động hoặc đang trong quá trình tháo dỡ sau áp lực chính trị nội bộ chống năng lượng hạt nhân, đặc biệt từ Đảng Dân chủ Tiến bộ (DPP). Dù vậy, các lò phản ứng này, khi còn hoạt động, có thể sản xuất plutonium-239 như sản phẩm phụ từ nhiên liệu urani đã qua sử dụng. Một lò phản ứng nước nhẹ 1.000 MW, giống loại Đài Loan từng vận hành, có thể tạo ra khoảng 200-300 gam plutonium mỗi năm. Để chế tạo một quả bom phân hạch đơn giản cần 6-8 kg plutonium, Đài Loan sẽ phải vận hành lại ít nhất 2-3 lò phản ứng và xây dựng cơ sở tái xử lý nhiên liệu, một quá trình mất khoảng 12-18 tháng nếu bắt đầu từ đầu với công nghệ hiện đại. Nếu chọn làm giàu urani (HEU, với U-235 trên 90%), Đài Loan sẽ cần xây dựng cơ sở ly tâm khí, điều mà họ chưa có sẵn, và quá trình này có thể kéo dài 18-24 tháng dựa trên kinh nghiệm của các quốc gia như Iran.
Về công nghệ và chuyên môn, Đài Loan có nền tảng khoa học kỹ thuật mạnh mẽ, với hàng nghìn kỹ sư và nhà khoa học trong ngành hạt nhân từng làm việc tại Viện Nghiên cứu Công nghệ Hạt nhân (NTRI) ở Lungtan. Trong những năm 1970-1980, Đài Loan từng bí mật phát triển chương trình hạt nhân quân sự dưới thời Tưởng Kinh Quốc, với sự hỗ trợ từ Mỹ và Israel, nhưng chương trình này bị dừng lại vào năm 1988 sau khi nhà khoa học Trương Hiến Nghĩa (Chang Hsien-yi) đào tẩu sang Mỹ và tiết lộ thông tin cho CIA. Dù vậy, kiến thức và kinh nghiệm từ chương trình cũ vẫn còn, đặc biệt trong thiết kế lò phản ứng và xử lý nhiên liệu. Đài Loan cũng có năng lực công nghiệp tiên tiến, từ các công ty như TSMC (sản xuất chip) đến ngành chế tạo chính xác, đủ để chế tạo các bộ phận phức tạp như hệ thống kích nổ bom. Với siêu máy tính và phần mềm mô phỏng hiện đại, việc thiết kế bom phân hạch có thể hoàn thành trong 3-6 tháng, trong khi chế tạo vật lý mất thêm 2-4 tháng nữa. Tuy nhiên, nếu muốn chế tạo bom nhiệt hạch (bom H), Đài Loan sẽ cần tritium, một nguyên tố hiếm cần chiết xuất từ lò phản ứng (khoảng 1-2 gam mỗi năm từ một lò), đòi hỏi 2-3 năm để tích lũy đủ 5-10 gam, trừ khi nhập khẩu từ nước ngoài.
Rào cản lớn nhất của Đài Loan không phải là kỹ thuật mà là chính trị và quân sự. Là thành viên Hiệp ước Không Phổ biến Vũ khí Hạt nhân (NPT) từ năm 1970 (dù tư cách bị tranh cãi sau khi mất ghế Liên Hợp Quốc), Đài Loan chịu áp lực quốc tế lớn nếu phát triển vũ khí hạt nhân. Quan trọng hơn, Trung Quốc đã cảnh báo sẽ tấn công phủ đầu nếu Đài Loan khởi động chương trình hạt nhân, và với khoảng cách chỉ 130 km qua Eo biển Đài Loan, Bắc Kinh có thể phát hiện và phá hủy cơ sở hạt nhân bằng tên lửa hoặc không quân trong vài giờ. Nếu Mỹ bỏ rơi Đài Loan, hòn đảo sẽ mất “ô hạt nhân” bảo vệ, đẩy họ vào tình thế phải tự lực. Trong kịch bản này, Đài Loan có thể chọn phát triển bí mật, nhưng điều đó kéo dài thời gian thêm 6-12 tháng để che giấu trước vệ tinh và tình báo Trung Quốc. Ngược lại, nếu được hỗ trợ công nghệ từ một đồng minh cũ (như Israel), thời gian có thể rút ngắn đáng kể.
Vậy nếu Đài Loan quyết tâm chế tạo bom hạt nhân, họ mất bao lâu? Với bom phân hạch, nếu tận dụng plutonium từ lò phản ứng cũ và xây dựng cơ sở tái xử lý, tổng thời gian sẽ là 12-18 tháng, bao gồm 6-12 tháng chuẩn bị nguyên liệu và 6 tháng thiết kế/chế tạo. Nếu dùng HEU, quá trình làm giàu urani kéo dài 18-24 tháng, cộng thêm 6 tháng chế tạo, tổng cộng 24-30 tháng. Đối với bom nhiệt hạch, thời gian kéo dài hơn do cần tritium, ước tính 24-48 tháng nếu tự sản xuất, hoặc 18-24 tháng nếu nhập khẩu. Trong tình huống tối ưu (hỗ trợ công nghệ bên ngoài, không thử nghiệm thực tế), Đài Loan có thể sở hữu bom phân hạch trong 6-12 tháng. So với Bắc Triều Tiên (mất 20 năm với công nghệ lạc hậu), Đài Loan có lợi thế vượt trội về kinh tế và kỹ thuật, nhưng áp lực từ Trung Quốc khiến thời gian thực tế phụ thuộc lớn vào khả năng giữ bí mật và tốc độ hành động.
