Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
Chính sách "Nước Mỹ trên hết" (America First) của Tổng thống Donald Trump, được tái khẳng định trong nhiệm kỳ thứ hai bắt đầu từ ngày 20/1/2025, đã tạo ra một làn sóng thay đổi lớn trong quan hệ quốc tế, đặc biệt đối với các đồng minh truyền thống của Hoa Kỳ.
Với sự nhấn mạnh vào lợi ích quốc gia Mỹ trước tiên, chính sách này đặt các nước đồng minh vào tình thế phải điều chỉnh chiến lược để bảo vệ lợi ích của chính mình. Sự "quay lưng" của Trump đối với Ukraine trong cuộc xung đột với Nga là một bài học sâu sắc, minh chứng cho việc các quốc gia không thể hoàn toàn dựa vào lời hứa của Washington dưới thời Trump. Vậy các đồng minh nên làm gì để ứng phó, và làm thế nào để họ tự chủ hơn trong bối cảnh này?
Chính sách "Nước Mỹ trên hết" của Trump không phải là mới mẻ, nhưng trong nhiệm kỳ thứ hai, nó được thực thi với sự quyết liệt hơn. Ngay sau khi nhậm chức, Trump đã ký sắc lệnh hành pháp đóng băng phần lớn viện trợ nước ngoài, bao gồm cả các khoản hỗ trợ Ukraine trong việc rà phá bom mìn sót lại từ chiến tranh. Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth, trong cuộc họp tại NATO ở Brussels vào tháng 2/2025, tuyên bố Washington sẽ giảm cam kết an ninh với châu Âu, yêu cầu các nước đồng minh tự chịu trách nhiệm bảo vệ Ukraine và chính họ. Điều này phản ánh rõ quan điểm của Trump: Mỹ không muốn tiếp tục đóng vai trò "cảnh sát toàn cầu" mà không nhận được lợi ích trực tiếp.
Bài học từ Ukraine: Không thể tin vào Trump
Trường hợp Ukraine là minh chứng rõ ràng nhất về rủi ro khi phụ thuộc quá mức vào Mỹ dưới thời Trump. Từ năm 2022 đến 2024, Mỹ đã viện trợ hơn 56 tỷ USD cho Ukraine, bao gồm vũ khí và hỗ trợ kinh tế (dữ liệu từ Bộ Quốc phòng Mỹ). Tuy nhiên, sau khi Trump nhậm chức vào tháng 1/2025, ông nhanh chóng cắt giảm hỗ trợ, thúc đẩy một kế hoạch hòa bình gây tranh cãi. Theo Wall Street Journal (7/2/2025), Trump đề xuất Ukraine trao đổi tài nguyên đất hiếm để nhận viện trợ, một động thái bị Thủ tướng Đức Olaf Scholz chỉ trích là "ích kỷ" vì không ưu tiên tái thiết Ukraine sau chiến tranh. Hơn nữa, cuộc gọi giữa Trump và Putin vào ngày 12/2/2025, mà không có sự tham gia của Zelensky, cho thấy Ukraine bị gạt ra ngoài lề trong chính số phận của mình
Kết quả là Ukraine phải đối mặt với nguy cơ mất lãnh thổ và không đạt được mục tiêu khôi phục biên giới trước năm 2014, như Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth đã tuyên bố tại Brussels: "Theo đuổi mục tiêu ảo tưởng này chỉ kéo dài xung đột". Sự "quay lưng" này là lời cảnh báo cho các đồng minh: Trump sẵn sàng hy sinh lợi ích của họ để đạt được mục tiêu cá nhân, như giải Nobel Hòa bình mà ông công khai khao khát.
Các nước đồng minh nên tăng cường tự chủ quốc phòng, tiến tới không cần Mỹ như trước thế chiến 2
Các đồng minh, đặc biệt là châu Âu, cần đầu tư mạnh mẽ hơn vào quốc phòng để giảm phụ thuộc vào Mỹ. Dữ liệu từ NATO cho thấy vào năm 2024, chỉ 11/31 quốc gia thành viên đạt mức chi tiêu quốc phòng 2% GDP theo cam kết. Với áp lực từ Trump đòi tăng lên 3% (Bloomberg, 7/2024), châu Âu cần tận dụng cơ hội này để xây dựng một lực lượng chung mạnh mẽ hơn. Ví dụ, Pháp và Đức có thể dẫn đầu trong việc phát triển Lực lượng Phản ứng Nhanh Châu Âu, với ngân sách dự kiến 100 tỷ euro đến năm 2030 (ECFR, 2025).
Đa dạng hóa quan hệ kinh tế
Để đối phó với thuế quan của Trump, các đồng minh nên tìm kiếm thị trường thay thế. EU, vốn xuất khẩu 510 tỷ USD sang Mỹ năm 2023, có thể tăng cường thương mại với Trung Quốc (kim ngạch 800 tỷ USD năm 2023) hoặc ASEAN (500 tỷ USD với Mỹ năm 2023 nhưng tiềm năng với EU còn lớn). Việt Nam, với nguy cơ mất 30-40% thị phần dệt may tại Mỹ, có thể chuyển hướng sang EU hoặc Nhật Bản, nơi nhu cầu vẫn cao
Thống nhất lập trường trong đàm phán với Mỹ
Các đồng minh cần phối hợp chặt chẽ để gây áp lực ngược lại Trump. EU đã chuẩn bị các biện pháp trả đũa nhắm vào 100 tỷ USD hàng hóa Mỹ nếu thuế quan được áp dụng Sự đoàn kết này sẽ buộc Trump phải cân nhắc, vì kinh tế Mỹ cũng phụ thuộc vào xuất khẩu (2,5 nghìn tỷ USD năm 2023).
Tự chủ: Con đường tất yếu
Tự chủ không chỉ là phản ứng trước Trump mà còn là chiến lược dài hạn. Châu Âu cần phát triển ngành công nghiệp quốc phòng nội địa, giảm phụ thuộc vào vũ khí Mỹ (hiện chiếm 60% nhập khẩu của NATO). Các nước như Nhật Bản và Hàn Quốc, vốn lệ thuộc vào ô dù an ninh Mỹ, có thể tăng cường hợp tác với ASEAN và Ấn Độ để tạo ra một mạng lưới an ninh khu vực. Việt Nam, với vị trí địa chiến lược, nên tận dụng xu hướng "friend-shoring" của Mỹ để thu hút đầu tư công nghệ cao, như bán dẫn và năng lượng sạch, thay vì chỉ dựa vào viện trợ.
Chính sách "Nước Mỹ trên hết" của Trump buộc các đồng minh phải nhìn nhận lại mối quan hệ với Washington. Bài học từ Ukraine – nơi sự phụ thuộc vào Mỹ dẫn đến thế bị động – là lời cảnh tỉnh rõ ràng. Bằng cách tăng cường tự chủ quốc phòng, đa dạng hóa kinh tế và đoàn kết trong đàm phán, các đồng minh có thể không chỉ tồn tại mà còn phát triển mạnh mẽ trong kỷ nguyên Trump 2.0. Dữ liệu cho thấy con đường này không dễ dàng, nhưng đó là lựa chọn duy nhất để bảo vệ lợi ích quốc gia khi Mỹ không còn là "người anh cả lớn" đáng tin cậy như trước.
Với sự nhấn mạnh vào lợi ích quốc gia Mỹ trước tiên, chính sách này đặt các nước đồng minh vào tình thế phải điều chỉnh chiến lược để bảo vệ lợi ích của chính mình. Sự "quay lưng" của Trump đối với Ukraine trong cuộc xung đột với Nga là một bài học sâu sắc, minh chứng cho việc các quốc gia không thể hoàn toàn dựa vào lời hứa của Washington dưới thời Trump. Vậy các đồng minh nên làm gì để ứng phó, và làm thế nào để họ tự chủ hơn trong bối cảnh này?
Chính sách "Nước Mỹ trên hết" của Trump không phải là mới mẻ, nhưng trong nhiệm kỳ thứ hai, nó được thực thi với sự quyết liệt hơn. Ngay sau khi nhậm chức, Trump đã ký sắc lệnh hành pháp đóng băng phần lớn viện trợ nước ngoài, bao gồm cả các khoản hỗ trợ Ukraine trong việc rà phá bom mìn sót lại từ chiến tranh. Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth, trong cuộc họp tại NATO ở Brussels vào tháng 2/2025, tuyên bố Washington sẽ giảm cam kết an ninh với châu Âu, yêu cầu các nước đồng minh tự chịu trách nhiệm bảo vệ Ukraine và chính họ. Điều này phản ánh rõ quan điểm của Trump: Mỹ không muốn tiếp tục đóng vai trò "cảnh sát toàn cầu" mà không nhận được lợi ích trực tiếp.
|
| Tàu ngầm HMS Vigilant trước khi ra khơi. Ảnh: SeaForce |
Số liệu từ Hội đồng Đối ngoại Châu Âu (ECFR) vào tháng 2/2025 cho thấy chỉ 21% người châu Âu coi Mỹ là đồng minh đáng tin cậy, giảm mạnh so với 43% vào năm 2023 dưới thời Biden. Ở Đức, con số này chỉ còn 19%, Pháp 14%, và Bulgaria 11% (baothanhhoa.vn, 13/2/2025). Sự sụt giảm này không chỉ phản ánh sự thất vọng với Trump mà còn là hệ quả của việc ông đàm phán trực tiếp với Tổng thống Nga Vladimir Putin về Ukraine mà không tham vấn đầy đủ các đồng minh châu Âu hay Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky. Chính sách thuế quan mới của Trump, với mức thuế 15-20% áp dụng lên hàng hóa nhập khẩu từ tất cả các nước, cũng đe dọa kinh tế đồng minh: EU có thể mất 1/3 kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ, trong khi ngành dệt may Việt Nam dự kiến giảm 30-40% thị phần tại thị trường này.Bài học từ Ukraine: Không thể tin vào Trump
Trường hợp Ukraine là minh chứng rõ ràng nhất về rủi ro khi phụ thuộc quá mức vào Mỹ dưới thời Trump. Từ năm 2022 đến 2024, Mỹ đã viện trợ hơn 56 tỷ USD cho Ukraine, bao gồm vũ khí và hỗ trợ kinh tế (dữ liệu từ Bộ Quốc phòng Mỹ). Tuy nhiên, sau khi Trump nhậm chức vào tháng 1/2025, ông nhanh chóng cắt giảm hỗ trợ, thúc đẩy một kế hoạch hòa bình gây tranh cãi. Theo Wall Street Journal (7/2/2025), Trump đề xuất Ukraine trao đổi tài nguyên đất hiếm để nhận viện trợ, một động thái bị Thủ tướng Đức Olaf Scholz chỉ trích là "ích kỷ" vì không ưu tiên tái thiết Ukraine sau chiến tranh. Hơn nữa, cuộc gọi giữa Trump và Putin vào ngày 12/2/2025, mà không có sự tham gia của Zelensky, cho thấy Ukraine bị gạt ra ngoài lề trong chính số phận của mình
Kết quả là Ukraine phải đối mặt với nguy cơ mất lãnh thổ và không đạt được mục tiêu khôi phục biên giới trước năm 2014, như Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth đã tuyên bố tại Brussels: "Theo đuổi mục tiêu ảo tưởng này chỉ kéo dài xung đột". Sự "quay lưng" này là lời cảnh báo cho các đồng minh: Trump sẵn sàng hy sinh lợi ích của họ để đạt được mục tiêu cá nhân, như giải Nobel Hòa bình mà ông công khai khao khát.
Các nước đồng minh nên tăng cường tự chủ quốc phòng, tiến tới không cần Mỹ như trước thế chiến 2
Các đồng minh, đặc biệt là châu Âu, cần đầu tư mạnh mẽ hơn vào quốc phòng để giảm phụ thuộc vào Mỹ. Dữ liệu từ NATO cho thấy vào năm 2024, chỉ 11/31 quốc gia thành viên đạt mức chi tiêu quốc phòng 2% GDP theo cam kết. Với áp lực từ Trump đòi tăng lên 3% (Bloomberg, 7/2024), châu Âu cần tận dụng cơ hội này để xây dựng một lực lượng chung mạnh mẽ hơn. Ví dụ, Pháp và Đức có thể dẫn đầu trong việc phát triển Lực lượng Phản ứng Nhanh Châu Âu, với ngân sách dự kiến 100 tỷ euro đến năm 2030 (ECFR, 2025).
Đa dạng hóa quan hệ kinh tế
Để đối phó với thuế quan của Trump, các đồng minh nên tìm kiếm thị trường thay thế. EU, vốn xuất khẩu 510 tỷ USD sang Mỹ năm 2023, có thể tăng cường thương mại với Trung Quốc (kim ngạch 800 tỷ USD năm 2023) hoặc ASEAN (500 tỷ USD với Mỹ năm 2023 nhưng tiềm năng với EU còn lớn). Việt Nam, với nguy cơ mất 30-40% thị phần dệt may tại Mỹ, có thể chuyển hướng sang EU hoặc Nhật Bản, nơi nhu cầu vẫn cao
Thống nhất lập trường trong đàm phán với Mỹ
Các đồng minh cần phối hợp chặt chẽ để gây áp lực ngược lại Trump. EU đã chuẩn bị các biện pháp trả đũa nhắm vào 100 tỷ USD hàng hóa Mỹ nếu thuế quan được áp dụng Sự đoàn kết này sẽ buộc Trump phải cân nhắc, vì kinh tế Mỹ cũng phụ thuộc vào xuất khẩu (2,5 nghìn tỷ USD năm 2023).
Tự chủ: Con đường tất yếu
Tự chủ không chỉ là phản ứng trước Trump mà còn là chiến lược dài hạn. Châu Âu cần phát triển ngành công nghiệp quốc phòng nội địa, giảm phụ thuộc vào vũ khí Mỹ (hiện chiếm 60% nhập khẩu của NATO). Các nước như Nhật Bản và Hàn Quốc, vốn lệ thuộc vào ô dù an ninh Mỹ, có thể tăng cường hợp tác với ASEAN và Ấn Độ để tạo ra một mạng lưới an ninh khu vực. Việt Nam, với vị trí địa chiến lược, nên tận dụng xu hướng "friend-shoring" của Mỹ để thu hút đầu tư công nghệ cao, như bán dẫn và năng lượng sạch, thay vì chỉ dựa vào viện trợ.
Chính sách "Nước Mỹ trên hết" của Trump buộc các đồng minh phải nhìn nhận lại mối quan hệ với Washington. Bài học từ Ukraine – nơi sự phụ thuộc vào Mỹ dẫn đến thế bị động – là lời cảnh tỉnh rõ ràng. Bằng cách tăng cường tự chủ quốc phòng, đa dạng hóa kinh tế và đoàn kết trong đàm phán, các đồng minh có thể không chỉ tồn tại mà còn phát triển mạnh mẽ trong kỷ nguyên Trump 2.0. Dữ liệu cho thấy con đường này không dễ dàng, nhưng đó là lựa chọn duy nhất để bảo vệ lợi ích quốc gia khi Mỹ không còn là "người anh cả lớn" đáng tin cậy như trước.
