Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
• Hoàng Đế khi vào chầu hoàng thái hậu , kính gọi hoàng thái hậu là đức ả , tự xưng mình là trẫm hoặc con .
• Hoàng Đế gặp các quan đại thần , tự xưng là trẫm ( có thể là ta ) , gọi các quan là khanh hay ngươi . Nếu kính trọng , hoàng đế sẽ gọi là thầy , như việc hoàng đế Bảo Đại gọi các quan dưới quyền là thầy . Ví dụ : lễ bộ thượng thư thì gọi là thầy Lễ
• Hoàng Đế được gọi là ngài hay hoàng thượng . Phàm là khi vào chầu vua , tất thảy ngoại trừ thái hậu đều phải dùng từ " Tâu " hoặc " Tấu " để thưa chuyện với bề trên
- Vua ăn thì gọi là " ngài ngự thiện " .
- Vua Ngủ thì gọi là " ngài ngự ngơi " .
- Vua Bệnh gọi là " ngài ngự se " .
• Hoàng Đế gọi các phi tần là bà hoặc phi . Các phi khi vào hầu vua , đều xưng mình là " Tôi " hoặc " em " . Lưu ý : từ tôi này có nghĩa khác là bề tôi , có thể hiểu nôm na là thần
• Hoàng Đế gọi chị dâu của mình là Hoàng Tẩu . Theo lời cụ bà Lê Thị Dinh , khi ngài Bảo Đại còn sống thì xưng hô " toa moa " với ngài Nam Phương Hoàng Hậu
• các thái hậu được gọi là " Ngài " . Sanh mẫu thì gọi hoàng lệnh từ , đích mẫu thì gọi hoàng nguyên từ . Cụ bà Lê Thị Dinh chỉ dùng từ " ngài " mỗi lần nhắc đến đức từ cung .
• các hoàng tử được gọi là ông hoàng , công chúa thì bà chúa & tùy theo vị trí , các vị này đều dùng danh xưng chung là hoàng thất . Ví như " Hoàng Thứ Nữ Chúa " nghĩa là " Bà Chúa Thứ Hai " .
• Hoàng Hậu nhà nguyễn đều dùng danh xưng " Ngài Hoàng " . Các phi khi vào hầu , đều dùng từ bẩm thay từ tâu
• Các hoàng tử hoàng nữ khi vào chầu vua . Gọi hoàng đế là đức cha , thái hậu là đức bà và xưng mình là con .
• các phi tần của nội cung , được gọi chung là nội mệnh phụ - sẽ có những danh xưng như Lệnh Bà , Lệnh Dì , Lệnh Chị . Nhưng theo lời của bà Lê Thị Dinh , thì các bà phi tần nhà Nguyễn thường chỉ gọi là Đức Bà , Đức Dì , Đức Chị .
• Các công chúa , Quận Chúa trong cung được gọi là lệnh cô & đa số dùng để phân biệt với các danh xưng của vợ vua . Cụ bà Lê Thị Dinh từng nhắc đến việc các cô ( công chúa ) là những người hầu hạ bên cạnh các vị thái hậu và sớm tối nhan khói trên lăng tẩm các vị tiên đế
• các phi cùng các tần ( vợ vua ) đều tự xưng mình là phi mỗ hay tần mỗ . Riêng từ tần phải đổi lại tờn hay tân
• nhà nguyễn gọi vợ của các quận công , thân vương là phủ thiếp , đặng thiếp hay tỳ thiếp .
• các cung tỳ lâu năm trong nội ( hầu hạ gia đình hoàng gia ) sẽ được gọi là má hay mụ
• Nhà Nguyễn gọi các đời vua trước là liệt thánh hay đức tiên đế
• Các quan khi đối thoại với vua , đều tự xưng mình là thần hoặc hạ thần ( thường trong văn viết ) còn khi xưng hô với vua thì tự xưng là " tôi "
• Cháu nội của vua sẽ được gọi hoàng tôn tử hay hoàng tôn nữ , hoàng tằng tôn tử hay hoàng tằng tôn nữ nếu là cháu đời thứ 4 .
• các phi tần của tiên vương quá cố , đều sẽ được gọi là tiên triều cung tần hay tiền triều cung tần ( không gọi thái phi như nhà Thanh ) . Cụ Lê Thị Dinh nói sau khi tiên đế qua đời thì các bà phi tần đời trước phải lên lăng tẩm hương khói hoặc vào ở bên trong điện Phụng Tiên
• Cụ Lê Thị Dinh xúc động kể lại việc các bà phi tần ngày xưa trong nội " ôi , các bà nội cung ngày xưa tội lắm , các bà bị nhốt trong cung không được đi mô hết á . Bà Nam Phương còn dắt con về Đà Lạt nghỉ mát , còn mấy bà nội cung suốt ngày chỉ ở trong ni thôi " .
• trong lối sống cung đình hằng ngày ( xin lấy ví dụ giữa cách ứng xử của các bà tân bà phi ) : khi người dưới gặp người trên , người trên đang đi qua thì người dưới phải xuống võng tránh qua một bên cho người trên đi qua đã . Người dưới vào chầu người trên , đều phải thêm từ ' bẩm ' vào đầu để tỏ lòng có tôn ti trên dưới , người dưới nói gì thì người trên đều " vâng " .
• các cung nữ khi đi ngủ , không được nằm thẳng mà cần phải nằm nghiên ( theo lời cụ bà Lê Thị Dinh
