James Harrison, người hiến huyết tương cứu sống 2,4 triệu trẻ sơ sinh, qua đời ở tuổi 89"
Người đàn ông có cánh tay vàng (Man with the Golden Arm) - ông
James Harrison, đã qua đời hôm 17/2 ở Úc, thượng thọ 89 tuổi (27/12/1936 - 17/2/2025). Ông James Harrison là người sở hữu kháng thể rất hiếm, có tác dụng chống lại RhD (RhD immune globulin), từ những kháng thể mà ông hiến này đã giúp ngành y học Úc sản xuất ra hàng triệu liều huyết thanh Anti-D, giúp cứu sống 2.4 triệu em bé sơ sinh ở Úc.
Sau đây là tóm lược những thông tin về ông James Harrison mà mình nhờ Grok tổng hợp:
Cuộc đời và động lực hiến máu:
Bối cảnh cá nhân: Khi mới 14 tuổi (năm 1951), James Harrison phải trải qua một ca phẫu thuật ngực lớn để cắt bỏ 1 lá phổi, cần đến 13 đơn vị máu truyền từ những người hiến tặng không quen biết để cứu sống. Sự kiện này đã để lại ấn tượng sâu sắc, khiến ông lập lời thề sẽ hiến máu để giúp đỡ người khác khi đủ tuổi hợp pháp (18 tuổi ở Úc vào thời điểm đó).
Bắt đầu hiến máu: Ông bắt đầu hiến máu vào năm 1954 ngay sau khi đủ tuổi và duy trì thói quen này thường xuyên.
Phát hiện đặc biệt về máu của ông:
Kháng thể hiếm có: Sau vài lần hiến máu, các bác sĩ phát hiện máu của Harrison chứa một lượng lớn kháng thể chống RhD (Rh(D) immune globulin), một loại kháng thể rất hiếm và quý giá. Kháng thể này có khả năng ngăn ngừa bệnh tan máu ở thai nhi và trẻ sơ sinh (Hemolytic Disease of the Newborn - HDN), một tình trạng nguy hiểm xảy ra khi máu của người mẹ Rh âm (Rh-negative) tấn công máu Rh dương (Rh-positive) của thai nhi.
Nguồn gốc kháng thể: Các nhà khoa học tin rằng kháng thể này xuất hiện trong máu ông do ông từng nhận máu truyền từ người khác trong ca phẫu thuật năm 14 tuổi, dù không rõ chính xác cơ chế nào khiến cơ thể ông sản sinh kháng thể mạnh mẽ và bền vững đến vậy.
Có giả thuyết cho rằng ông James có máu
Rh- nhưng vô tình nhận máu hiến là Rh+, đã khiến cơ thể ông sản sinh ra kháng thể chống RhD. Điều đặc biệt là lượng kháng thể này không chỉ tồn tại mà còn duy trì ở mức cao trong suốt hàng chục năm, một hiện tượng hiếm gặp.
Kháng thể chống RhD của James Harrison là gì?
Loại kháng thể: James Harrison có kháng thể chống RhD (Rh(D) immune globulin), một loại kháng thể thuộc nhóm globulin miễn dịch (IgG). Đây là kháng thể xuất hiện trong máu của ông, đặc biệt trong huyết tương, với nồng độ cao và khả năng hoạt động mạnh mẽ.
Đặc điểm sinh học:
Kháng thể RhD của Harrison có khả năng liên kết đặc hiệu với kháng nguyên RhD trên bề mặt hồng cầu của người có nhóm máu Rh dương (Rh+). Điều này giúp ngăn chặn phản ứng miễn dịch nguy hiểm trong một số trường hợp cụ thể, đặc biệt liên quan đến thai kỳ.
Huyết thanh Anti-D:
Anti-D (hay Rh(D) immune globulin) là một chế phẩm y học được chiết xuất từ huyết tương của những người hiến như James Harrison. Nó chứa các kháng thể chống RhD và được sử dụng dưới dạng thuốc tiêm để ngăn ngừa bệnh lý liên quan đến bất đồng nhóm máu Rh giữa mẹ và thai nhi.
Quy trình sản xuất:
- Thu thập huyết tương: Huyết tương từ những người hiến như Harrison được lấy thông qua quá trình tách huyết tương (plasmapheresis), trong đó chỉ lấy huyết tương và trả lại hồng cầu cho cơ thể người hiến.
- Tinh chế: Huyết tương được xử lý trong phòng thí nghiệm để cô lập và tinh chế kháng thể RhD, sau đó pha chế thành Anti-D dưới dạng dung dịch tiêm.
- Kiểm tra và phân phối: Sản phẩm cuối cùng được kiểm tra độ an toàn và hiệu quả trước khi phân phối đến các bệnh viện.
- Liều lượng: Một liều Anti-D điển hình (khoảng 300 microgram) có thể được sản xuất từ một lượng nhỏ huyết tương của Harrison, và ông đã cung cấp đủ để tạo ra hàng triệu liều trong suốt cuộc đời mình.
Vai trò của Anti-D trong y học:
Anti-D được sử dụng chủ yếu để ngăn ngừa bệnh tan máu ở trẻ sơ sinh (Hemolytic Disease of the Newborn - HDN), còn gọi là bệnh Rh, xảy ra trong các trường hợp sau:
Bất đồng nhóm máu Rh: Khi người mẹ có nhóm máu Rh âm (Rh-) mang thai đứa trẻ Rh dương (Rh+), do di truyền từ người cha. Trong lần mang thai đầu tiên, máu của thai nhi thường không tiếp xúc trực tiếp với máu mẹ, nên không có vấn đề gì. Nhưng nếu máu thai nhi (Rh+) lẫn vào máu mẹ (Rh-) trong lúc sinh hoặc do chấn thương, hệ miễn dịch của mẹ sẽ nhận diện kháng nguyên RhD là “kẻ lạ” và sản sinh kháng thể chống lại nó.
Nguy cơ ở lần mang thai sau: Trong các lần mang thai tiếp theo, nếu thai nhi vẫn là Rh+, các kháng thể của mẹ có thể đi qua nhau thai, tấn công hồng cầu của thai nhi, gây tan máu, dẫn đến thiếu máu nặng, vàng da, tổn thương não (kernicterus), hoặc thậm chí thai chết lưu.
Cách Anti-D hoạt động: Anti-D được tiêm cho người mẹ Rh âm trong vòng 72 giờ sau khi sinh (hoặc sau các sự kiện như sảy thai, chọc ối) để:
Quảng cáo
- Trung hòa hồng cầu Rh+ từ thai nhi: Anti-D liên kết và phá hủy bất kỳ hồng cầu Rh+ nào từ thai nhi lẫn vào máu mẹ trước khi hệ miễn dịch của mẹ kịp phản ứng và tạo kháng thể riêng.
- Ngăn mẫn cảm miễn dịch: Điều này đảm bảo mẹ không phát triển kháng thể tự nhiên chống RhD, bảo vệ các thai kỳ sau.
Tầm quan trọng của kháng thể Harrison trong Anti-D:
Hiếm có và mạnh mẽ: Không phải ai cũng có kháng thể RhD tự nhiên với nồng độ cao và ổn định như Harrison. Điều này khiến ông trở thành nguồn cung cấp lý tưởng cho Anti-D ở Úc trong nhiều thập kỷ.
Hiệu quả thực tế: Từ khi Anti-D bắt đầu được sử dụng rộng rãi (những năm 1960 tại Úc, nhờ những người như Harrison), tỷ lệ tử vong do HDN giảm đáng kể. Trước đó, hàng nghìn trẻ sơ sinh tử vong mỗi năm; giờ đây, bệnh này gần như được loại bỏ ở các nước có chương trình tiêm Anti-D hiệu quả.
Ví dụ cụ thể: Một trong những câu chuyện cảm động là chính con gái của Harrison, Tracey, khi mang thai, đã cần đến Anti-D được sản xuất từ máu của cha mình để bảo vệ cháu ngoại ông.
Nghiên cứu thay thế: Các nhà khoa học đang phát triển kháng thể đơn dòng (monoclonal antibodies) trong phòng thí nghiệm, như dự án “James in a Jar”, để thay thế Anti-D tự nhiên. Tuy nhiên, tính đến ngày 3/3/2025, sản phẩm này vẫn chưa hoàn toàn thay thế được nguồn từ người hiến vì vấn đề hiệu quả và chi phí.
- Khuyến khích hiến máu: Sau khi Harrison nghỉ hưu, Hội Chữ thập đỏ Úc kêu gọi tìm kiếm thêm người hiến có đặc điểm tương tự, nhưng việc tìm được người có kháng thể mạnh như ông là rất khó.
- Kháng thể RhD của James Harrison là một “kho báu sinh học”, cho phép sản xuất Anti-D – một công cụ cứu sống hàng triệu trẻ sơ sinh bằng cách ngăn ngừa HDN. Sự kết hợp giữa tính hiếm có của kháng thể này và sự tận tụy hiến tặng của ông đã tạo ra một di sản y học độc đáo. Nếu bạn muốn biết thêm về khía cạnh khoa học hay ứng dụng cụ thể, hãy cho tôi biết nhé!
Sự nghiệp hiến máu:
• Chuyển sang
hiến huyết tương: Sau khi phát hiện về kháng thể, Harrison chuyển từ hiến máu toàn phần sang hiến huyết tương (plasma), vì huyết tương có thể được hiến thường xuyên hơn (mỗi hai tuần một lần tại Úc) và chứa nhiều kháng thể hơn. Khi hiến, máy sẽ lọc ra huyết tương và trả lại hồng cầu cho cơ thể, tương tự với hiến tiểu cầu.
• Ông tham gia chương trình Anti-D của Hội Chữ thập đỏ Úc từ năm 1967, trở thành một trong những người hiến tặng đầu tiên.
• Số lần hiến tặng: Trong suốt 60 năm, từ 1954 đến 2018, Harrison đã hiến huyết tương tổng cộng 1.173 lần (1.162 lần từ tay phải và 10 lần từ tay trái). Ông hiến trung bình cứ mỗi 3 tuần một lần, một kỷ lục đáng kinh ngạc.
• Lần hiến cuối cùng: Ngày 11 tháng 5 năm 2018, ông thực hiện lần hiến cuối cùng tại Trung tâm Hiến máu Town Hall ở Sydney, khi đã 81 tuổi. Quy định của Úc không cho phép người trên 81 tuổi tiếp tục hiến máu, và Hội Chữ thập đỏ cũng quyết định dừng để bảo vệ sức khỏe của ông.
Tác động và di sản ông để lại:
• Cứu sống hàng triệu trẻ sơ sinh: Huyết tương của Harrison được dùng để sản xuất huyết thanh Anti-D, một loại thuốc tiêm cho phụ nữ mang thai Rh âm để ngăn ngừa HDN. Ước tính, ông đã giúp cứu sống hơn 2,4 triệu trẻ sơ sinh tại Úc. Hơn 3 triệu liều Anti-D được sản xuất từ máu của ông đã hỗ trợ khoảng 17% phụ nữ mang thai ở Úc có nguy cơ mắc bệnh này, bao gồm cả con gái ông.
Huyết thanh Anti-D có thể chích vô cơ thể của sản phụ theo 2 cách: vào bắp tay (intramuscular - IM), nhưng trong một số trường hợp đặc biệt, nó có thể được tiêm vào tĩnh mạch (intravenous - IV). Sự lựa chọn phụ thuộc vào sản phẩm cụ thể, tình trạng y tế của bệnh nhân và hướng dẫn của bác sĩ.
• Tầm quan trọng tại Úc: Trước khi Anti-D ra đời vào những năm 1960, hàng nghìn trẻ sơ sinh ở Úc tử vong mỗi năm do HDN. Nhờ Harrison và các nhà khoa học, Úc trở thành một trong những quốc gia đầu tiên tự túc về nguồn cung Anti-D.
• Dự án “James trong bình”: Các nhà nghiên cứu tại Úc đang cố gắng tái tạo kháng thể của Harrison trong phòng thí nghiệm (dự án “James in a Jar”) bằng cách sử dụng công nghệ sinh học để tạo kháng thể đơn dòng, nhằm giảm sự phụ thuộc vào người hiến tặng trong tương lai.
- Sự phụ thuộc vào người hiến: Anti-D phụ thuộc vào những người như Harrison, nhưng số lượng người hiến có kháng thể RhD tự nhiên rất ít (khoảng 200 người tại Úc vào năm 2025). Điều này gây áp lực lớn lên nguồn cung khi Harrison nghỉ hưu và qua đời.
Vinh danh và tính cách:
• Giải thưởng: Năm 1999, Harrison được trao Huân chương của Úc (Medal of the Order of Australia) vì đóng góp to lớn cho y tế và cộng đồng. Ông cũng được ghi vào Sách Kỷ lục Guinness Thế giới vì số lần hiến huyết tương nhiều nhất.
• Tính cách khiêm tốn: Dù được ca ngợi là “anh hùng quốc gia”, Harrison luôn khiêm nhường, nói rằng hiến máu là “tài năng duy nhất” của mình và hy vọng kỷ lục của ông sẽ bị phá vỡ, vì điều đó có nghĩa là có nhiều người hơn nữa cống hiến cho sự nghiệp này.
• Thói quen hiến máu: Ông không thích nhìn cây kim và thường nhìn lên trần nhà hoặc trò chuyện với y tá trong lúc hiến để tránh cảm giác khó chịu.
Sau khi nghỉ hưu và qua đời:
• Nghỉ hưu: Sau lần hiến cuối cùng, Harrison bày tỏ nỗi buồn vì không thể tiếp tục, nhưng ông khuyến khích người khác tham gia hiến máu để duy trì nguồn cung Anti-D (hiện chỉ có khoảng 200 người hiến tặng tương tự tại Úc).
• Qua đời: James Harrison qua đời trong giấc ngủ tại một viện dưỡng lão ở New South Wales vào ngày 17 tháng 2 năm 2025. Sự ra đi của ông để lại niềm tiếc thương lớn cho cộng đồng y tế và người dân Úc.
Ý nghĩa lâu dài:
Harrison không chỉ là biểu tượng của lòng vị tha mà còn là minh chứng cho tầm quan trọng của việc hiến máu. Di sản của ông tiếp tục truyền cảm hứng, và nỗ lực tìm kiếm những người có kháng thể tương tự vẫn đang được tiếp tục để bảo vệ các thế hệ tương lai.
baomoi.com
