Năm ấy, Lò Thị Mái, đứa con gái thứ 2 của Bụa vừa tròn 16 tuổi, cái tuổi động dục. Trong bản Nậm Hi, hiếm có người con gái nào xinh đẹp như Mái. Lưng như lưng kiến vàng, mắt long lanh như sao Khun Lú, tiếng nói của nàng lúc thì dịu dàng như nắng chiều thu, lúc thì lảnh lót như con Nuốc, con Khướu, tiếng cười của nàng trong vắt như dòng suối. Cả bản mong nàng tìm được người chồng xứng đáng, Bụa cũng muốn như vậy, các bô lão trong bản cũng muốn như thế. Trao người con gái xinh đẹp như Mái cho người không xứng đáng là có tội với Then, vì nàng là quà tặng của Then với người Nậm Hi. Chọn ai bây giờ? Người ta đưa việc chọn chồng của Mái ra để bàn tán quanh các bếp lửa. Người muốn làm rể của Bụa có rất nhiều, trai trong bản có, ngoài bản có, trai dưới xuôi đi phượt có. Các bô lão trong bản Nậm Hi đã thức trắng một đêm, uống hết 5 sừng rượu ngô, ăn hết 3 nồi mèn mén, rồi quyết định sẽ tổ chức một cuộc thi tài để kén người có đức tính quý nhất, khó kiếm nhất làm chồng của Mái. Đức tính quý nhất và khó kiếm nhất là đức tính gì? Ai là người có đức tính ấy? Các chàng trai ngồi quanh các bếp lửa bàn bạc, không biết đã tốn bao nhiêu sừng rượu, xâu thịt tiêu ma. Lớp trẻ bây giờ không thể suy nghĩ bằng nước lã, đành vậy...
Một bữa kia, có một chàng trai dáng vẻ cao lớn đến nói với trưởng bản và các bô lão:
- Dũng cảm là đức tính quý nhất và khó tìm nhất. Tôi là người có đức tính ấy.
- Cứ chứng minh xem. Trưởng bản trả lời.
Chàng trai liền đi vào rừng. Đến chiều, chàng vác về một con lợn lòi bị bắn chết. Con lợn hơn tạ thịt, lông cứng như lông Nhím, hai mắt đỏ lừ, vằn tia máu. Chàng ném con lợn xuống sàn, mắt long lên sòng sọc, người chàng như có hào quang. Mọi người khen ngợi chàng.
Bụa nói với Mái:
- Con xem, chàng trai thực sự dũng cảm, chàng ấy đã chứng minh được sự dũng cảm của mình.
Mái mỉm cười, trái tim nàng rung động trước đôi mắt uy dũng của của người cầu hôn. Nhưng Mái biết, những người dũng cảm sẽ mải mê với sự nghiệp của mình.
Mái trả lời:
- Đúng thế, thưa mẹ! Anh ta đã chứng minh được sự dũng cảm của mình. Nhưng thưa mẹ, sự dũng cảm cũng không khó kiếm, có rất nhiều chàng trai trong bản cũng có đức tính dũng cảm như vậy.
Bụa và các bô lão trong bản gật gù. Người ta đồng ý với lời Mái nói. Con lợn được mổ thịt. Cả bản Nậm Hi xoè suốt đêm để mừng đức tính dũng cảm, đức tính đáng quý nhưng không khó tìm.
Một lần khác, có một chàng trai thông minh, sáng sủa đến nói với trưởng bản và các bô lão:
- Khôn ngoan là đức tính đáng quý và khó kiếm! Tôi là người có đức tính ấy.
- Cứ chứng minh xem! Các bô lão nói với chàng trai.
Chàng trai lại đi vào rừng. Đến chiều, mang về đôi rái cá còn nguyên vẹn. Rái cá là con vật khôn ngoan nhất rừng, nó là con vật vô cùng tinh nhậy. Bẫy nó, gần như là việc sức người không thể làm nổi. Chàng trai mỉm cười đắc trí. Mọi người đều khen ngợi chàng.
Bụa nói với con gái:
- Con xem, chàng trai thực sự khôn ngoan. Chàng đã chứng minh được sự khôn ngoan của mình.
Mái mỉm cười đáp:
- Thưa mẹ, chàng trai đã chứng minh được đức tính đáng quý của mình. Nhưng đức tính thông minh không khó kiếm, vì từ sáng tới chiều, chàng đã chứng minh được đức tính ấy.
Các bô lão gật gù. Người ta làm thịt đôi rái cá. Cả bản lại xoè suốt đêm để mừng đức tính đáng quý nhưng không khó kiếm. Những người con trai ở rừng, đều cần có đức tính này.
Cho đến một ngày nọ, bỗng có một chàng trai dưới xuôi đứng lên, hai đầu gối run lẩy bẩy, giọng thều thào nói:
- Thưa trưởng bản, thưa các bô lão, cái ấy to, khoẻ là quý nhất và khó tìm nhất. Tôi là người có.
Trưởng bản và các bô lão giật mình cùng nhìn chàng trai dưới xuôi với ánh mắt giận dữ. Trưởng bản nói:
- Nhìn cậu gầy như sếu đói, xác sơ như con vá ghẻ, dám nói mình có cái đó to, khoẻ. Hãy chứng minh đi.
Chàng trai nói:
- Nếu tôi chứng minh điều này trước mặt dân bản. Đàn ông sẽ ghen tị, phụ nữ sẽ xấu hổ e thẹn. Nhưng những điều tôi nói là sự thật, không phải dối trá.
Mọi người xôn sao, các bô lão bàn tán. Trưởng bản tức giận, mặt ông đỏ bừng như lửa:
- Phải chứng minh! Trưởng bản hét lên.
- Ai tin mày? Ai bảo mày có cái đó to, khoẻ. Mọi người nhao nhao hỏi.
- Then biết! Chàng trai trả lời.
- Cả con cũng biết! Mái nghiêm trang nói vọng xuống từ trên gác nhà sàn. Nàng nói tiếp:
- Cả đêm qua, sau khi chàng uống hết sừng rượu ngô, chàng đã chứng minh điều đó cho con thấy suốt từ đêm cho tới khi mặt trời lấp ló nơi đỉnh núi phía Đông.
Mọi người trong bản, các bô lão, trưởng lão nhìn Mái với ánh mắt thất thần. Họ im lặng rời đi, các chàng trai rời đi, Bụa thì im lặng. Hôm sau, và những ngày sau đó, bản Nậm Hi không nhìn thấy Mái đâu nữa. Có lẽ, nàng đã theo chân chàng trai dưới xuôi!
Một bữa kia, có một chàng trai dáng vẻ cao lớn đến nói với trưởng bản và các bô lão:
- Dũng cảm là đức tính quý nhất và khó tìm nhất. Tôi là người có đức tính ấy.
- Cứ chứng minh xem. Trưởng bản trả lời.
Chàng trai liền đi vào rừng. Đến chiều, chàng vác về một con lợn lòi bị bắn chết. Con lợn hơn tạ thịt, lông cứng như lông Nhím, hai mắt đỏ lừ, vằn tia máu. Chàng ném con lợn xuống sàn, mắt long lên sòng sọc, người chàng như có hào quang. Mọi người khen ngợi chàng.
Bụa nói với Mái:
- Con xem, chàng trai thực sự dũng cảm, chàng ấy đã chứng minh được sự dũng cảm của mình.
Mái mỉm cười, trái tim nàng rung động trước đôi mắt uy dũng của của người cầu hôn. Nhưng Mái biết, những người dũng cảm sẽ mải mê với sự nghiệp của mình.
Mái trả lời:
- Đúng thế, thưa mẹ! Anh ta đã chứng minh được sự dũng cảm của mình. Nhưng thưa mẹ, sự dũng cảm cũng không khó kiếm, có rất nhiều chàng trai trong bản cũng có đức tính dũng cảm như vậy.
Bụa và các bô lão trong bản gật gù. Người ta đồng ý với lời Mái nói. Con lợn được mổ thịt. Cả bản Nậm Hi xoè suốt đêm để mừng đức tính dũng cảm, đức tính đáng quý nhưng không khó tìm.
Một lần khác, có một chàng trai thông minh, sáng sủa đến nói với trưởng bản và các bô lão:
- Khôn ngoan là đức tính đáng quý và khó kiếm! Tôi là người có đức tính ấy.
- Cứ chứng minh xem! Các bô lão nói với chàng trai.
Chàng trai lại đi vào rừng. Đến chiều, mang về đôi rái cá còn nguyên vẹn. Rái cá là con vật khôn ngoan nhất rừng, nó là con vật vô cùng tinh nhậy. Bẫy nó, gần như là việc sức người không thể làm nổi. Chàng trai mỉm cười đắc trí. Mọi người đều khen ngợi chàng.
Bụa nói với con gái:
- Con xem, chàng trai thực sự khôn ngoan. Chàng đã chứng minh được sự khôn ngoan của mình.
Mái mỉm cười đáp:
- Thưa mẹ, chàng trai đã chứng minh được đức tính đáng quý của mình. Nhưng đức tính thông minh không khó kiếm, vì từ sáng tới chiều, chàng đã chứng minh được đức tính ấy.
Các bô lão gật gù. Người ta làm thịt đôi rái cá. Cả bản lại xoè suốt đêm để mừng đức tính đáng quý nhưng không khó kiếm. Những người con trai ở rừng, đều cần có đức tính này.
Cho đến một ngày nọ, bỗng có một chàng trai dưới xuôi đứng lên, hai đầu gối run lẩy bẩy, giọng thều thào nói:
- Thưa trưởng bản, thưa các bô lão, cái ấy to, khoẻ là quý nhất và khó tìm nhất. Tôi là người có.
Trưởng bản và các bô lão giật mình cùng nhìn chàng trai dưới xuôi với ánh mắt giận dữ. Trưởng bản nói:
- Nhìn cậu gầy như sếu đói, xác sơ như con vá ghẻ, dám nói mình có cái đó to, khoẻ. Hãy chứng minh đi.
Chàng trai nói:
- Nếu tôi chứng minh điều này trước mặt dân bản. Đàn ông sẽ ghen tị, phụ nữ sẽ xấu hổ e thẹn. Nhưng những điều tôi nói là sự thật, không phải dối trá.
Mọi người xôn sao, các bô lão bàn tán. Trưởng bản tức giận, mặt ông đỏ bừng như lửa:
- Phải chứng minh! Trưởng bản hét lên.
- Ai tin mày? Ai bảo mày có cái đó to, khoẻ. Mọi người nhao nhao hỏi.
- Then biết! Chàng trai trả lời.
- Cả con cũng biết! Mái nghiêm trang nói vọng xuống từ trên gác nhà sàn. Nàng nói tiếp:
- Cả đêm qua, sau khi chàng uống hết sừng rượu ngô, chàng đã chứng minh điều đó cho con thấy suốt từ đêm cho tới khi mặt trời lấp ló nơi đỉnh núi phía Đông.
Mọi người trong bản, các bô lão, trưởng lão nhìn Mái với ánh mắt thất thần. Họ im lặng rời đi, các chàng trai rời đi, Bụa thì im lặng. Hôm sau, và những ngày sau đó, bản Nậm Hi không nhìn thấy Mái đâu nữa. Có lẽ, nàng đã theo chân chàng trai dưới xuôi!
