Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
Quang Trung là niên hiệu hoàng đế của Nguyễn Huệ Huệ lên làm vua cả dãi miền Trung ra Bắc khí thế ngút ngàn sau đại phá quân Thanh. Nhưng dân chẳng nghe theo vẫn nhớ các chúa Nguyễn dày ơn. Dân vẫn hướng về chúa Nguyễn Ánh, họ làm thơ chống đối Huệ và triều đại Tây Sơn:
Lạy Trời cho nổi gió Nồm
Cho thuyền Chúa Nguyễn giông buồm ra khơi
(đi đánh Tây Sơn)
Quang Trung bèn làm bài hịch kể công và cũng lái dư luận dân theo.
Về văn học thì đây là bản hịch rất hay có thể nói là tuyệt phẩm, bản hịch của Trần Quốc Tuấn chỉ là anh thợ học đánh vần! Chỉ là cóc nhái, câu cú lởm khởm đem ba cái tích Tàu, tích Mông rồi áp đặt cho lính Đại Việt lôm ca lôm côm ngu xuẩn. Không thể so với áng văn hay tuyệt tác như bản của giặc Huệ này, áng này kể câu chuyện lính Việt, người thật việc thật và người nghe đều từng trải qua sự việc trong hịch.
Bài hịch dưới đây là bản dịch lại từ bản dịch tiếng Pháp được công bố trong tập du ký “La relation sur Le Tonkin et la Cochinchine” của giáo sĩ De la Bissachère xuất bản lần đầu năm 1920. Văn bản này được hai tác giả Phan Huy Lê và Đinh Xuân Lâm dịch ra Tiếng Việt công bố trên tạp chí Nghiên cứu Lịch sử số 79, xuất bản tháng 10/1965. Bài hịch này được Tôn Thất Thọ đăng tải lại trong bài viết “Bài hịch của vua Quang Trung trước khi băng hà” đăng trên tạp chí Chim Việt Cành Nam số 95 (10-12-2024). Cũng theo tác giả Tôn Thất Thọ, thời điểm bài hịch này được ban ra là 20 ngày trước khi vua Quang Trung mất đột ngột vào ngày 19 tháng 7 năm Quang Trung thứ 5 (16/9/1792). Nội dung bài hịch gửi tới nhân dân và quân lính hai phủ Quảng Ngãi và Quy Nhơn cũng cho thấy vua Quang Trung đang chuẩn bị một kế hoạch hành quân lớn để tấn công vào vùng đất Gia Định thuộc quyền cai quản của Nguyễn Vương Nguyễn Ánh.
Từ hơn hai mươi năm nay, tất cả các ngươi từ lớn đến nhỏ đều không ngừng chịu ơn huệ của anh em Tây Sơn ta. Trong suốt thời gian đó, nếu anh em ta đã giành được những thắng lợi trong Nam ngoài Bắc thì rõ ràng cũng là nhờ vào lòng trung thành của hai phủ. Chính ở đây anh em ta đã tìm thấy những người dũng cảm và những bề tôi lương đống để lập nên triều đình. Nơi anh em ta đã kéo quân đến là kẻ thù đều bị đánh cho thất bại và tan tác, nơi đâu anh em ta đã mở rộng chinh chiến là bọn quân Xiêm và quân Thanh tàn bạo đều phải quy hàng…
Về phần cái triều đình cũ thối nát còn rơi rớt lại thì từ hơn ba mươi năm nay, ta chưa hề thấy chúng làm được điều gì hay. Trong trăm trận giao tranh với ta, binh lính của chúng đều bị đánh cho tan tác, tướng tá của chúng đều bị giết chết, đất Gia Định đã đầy rẫy xương khô của bọn chúng. Các ngươi đã từng được chứng kiến những điều ta nói, nếu chưa được nhìn tận mắt thì ít ra cũng đã được nghe tận tai rồi. Kể làm chi tên khốn nạn kia! Còn bọn dân hèn nhát đất Gia Định ngày nay dám họp quân nổi dậy, tại sao các ngươi lại sợ hãi chúng đến thế? Tại sao lòng dạ các ngươi lại đầy nỗi kinh hoàng như vậy?
Nếu như quân thủy, bộ của chúng đã kéo ra và chiếm đóng rất nhanh các cửa biển của các ngươi thì đức Đại Hoàng đế cũng đã biên thư cấp báo cho ta biết rõ sự tình, và ta nhận thấy rằng quan lại, quân lính và toàn thể dân chúng trong hai phủ đã không có can đảm để chống cự lại, và chính vì thế mà bọn chúng đã chiếm được các miền hiện lọt vào tay chúng, chớ đâu phải vì bọn chúng tài giỏi. Hai đạo quân thủy bộ của các ngươi đều bỏ trốn mỗi đạo một nẻo.
Giờ đây, tuân lệnh đức Hoàng huynh, ta sửa soạn một đạo thủy bộ hùng binh và sẽ thân hành kéo vào đánh bại quân giặc dễ như bẻ gãy cành khô củi mục. Còn tất cả các ngươi, các ngươi không cần để ý đến bọn giặc đó, đừng sợ hãi bọn chúng, mà chỉ cần mở mắt ngóng tai để nhìn và nghe những điều ta sẽ làm. Các ngươi sẽ thấy các phủ Bình Khang và Nha Trang thực ra chỉ là những mảnh vụn của cái thây ma Gia Định, phủ Phú Yên đã từng luôn luôn là trung tâm chiến tranh, và cuối cùng từ phủ Bình Thuận vào đất Cao Miên, ta sẽ lấy lại tất cả trong nháy mắt để cho mọi người biết rằng chúng ta không bao giờ lại có thể quên được rằng chúng ta cùng chung một dòng máu.
Ta kêu gọi tất cả các ngươi lớn nhỏ hãy ra sức giúp rập Hoàng gia và giữ lòng trung thành gắn bó với hoàng đế trong khi chờ đợi quân ta quét sạch phủ Gia định và đặt lại vương quyền ở đây. Danh tiếng hai phủ các ngươi sẽ đời đời bất tử trong sử sách. Các ngươi không được quá nhẹ dạ tin vào những lời đồn đại về bọn người châu Âu, hạng người đó nào có thể có tài cán gì, bọn chúng tất cả đều mắt xanh như mắt rắn và các ngươi chỉ được xem bọn chúng như những cái xác trôi bị sóng biển Bắc đánh giạt vào, có gì là đáng lạ để đến nói với ta về những chiếc tàu đồng và bóng bay.
Tất cả các làng thuộc hai phủ nằm trên đường hành quân của ta phải lo làm cầu khắp nơi để quân ta đi được nhanh chóng. Một khi nhận được lệnh này, các ngươi phải cẩn thận tuân hành.
Phải kính vâng hịch này vì đây là ý muốn của ta.
Ngày 10 tháng 7 năm Quang Trung thứ năm.
Rất tiếc, cái nút áo cài sai từ nút đầu thì những nút sau nó cũng vẫn sai dù cài có đúng nhịp. Nhân dân trả lời: Ừ mày chết đi tau tế con mày cho chúa Ánh
Lạy Trời cho nổi gió Nồm
Cho thuyền Chúa Nguyễn giông buồm ra khơi
(đi đánh Tây Sơn)
Quang Trung bèn làm bài hịch kể công và cũng lái dư luận dân theo.
Về văn học thì đây là bản hịch rất hay có thể nói là tuyệt phẩm, bản hịch của Trần Quốc Tuấn chỉ là anh thợ học đánh vần! Chỉ là cóc nhái, câu cú lởm khởm đem ba cái tích Tàu, tích Mông rồi áp đặt cho lính Đại Việt lôm ca lôm côm ngu xuẩn. Không thể so với áng văn hay tuyệt tác như bản của giặc Huệ này, áng này kể câu chuyện lính Việt, người thật việc thật và người nghe đều từng trải qua sự việc trong hịch.
Bài hịch dưới đây là bản dịch lại từ bản dịch tiếng Pháp được công bố trong tập du ký “La relation sur Le Tonkin et la Cochinchine” của giáo sĩ De la Bissachère xuất bản lần đầu năm 1920. Văn bản này được hai tác giả Phan Huy Lê và Đinh Xuân Lâm dịch ra Tiếng Việt công bố trên tạp chí Nghiên cứu Lịch sử số 79, xuất bản tháng 10/1965. Bài hịch này được Tôn Thất Thọ đăng tải lại trong bài viết “Bài hịch của vua Quang Trung trước khi băng hà” đăng trên tạp chí Chim Việt Cành Nam số 95 (10-12-2024). Cũng theo tác giả Tôn Thất Thọ, thời điểm bài hịch này được ban ra là 20 ngày trước khi vua Quang Trung mất đột ngột vào ngày 19 tháng 7 năm Quang Trung thứ 5 (16/9/1792). Nội dung bài hịch gửi tới nhân dân và quân lính hai phủ Quảng Ngãi và Quy Nhơn cũng cho thấy vua Quang Trung đang chuẩn bị một kế hoạch hành quân lớn để tấn công vào vùng đất Gia Định thuộc quyền cai quản của Nguyễn Vương Nguyễn Ánh.
Từ hơn hai mươi năm nay, tất cả các ngươi từ lớn đến nhỏ đều không ngừng chịu ơn huệ của anh em Tây Sơn ta. Trong suốt thời gian đó, nếu anh em ta đã giành được những thắng lợi trong Nam ngoài Bắc thì rõ ràng cũng là nhờ vào lòng trung thành của hai phủ. Chính ở đây anh em ta đã tìm thấy những người dũng cảm và những bề tôi lương đống để lập nên triều đình. Nơi anh em ta đã kéo quân đến là kẻ thù đều bị đánh cho thất bại và tan tác, nơi đâu anh em ta đã mở rộng chinh chiến là bọn quân Xiêm và quân Thanh tàn bạo đều phải quy hàng…
Về phần cái triều đình cũ thối nát còn rơi rớt lại thì từ hơn ba mươi năm nay, ta chưa hề thấy chúng làm được điều gì hay. Trong trăm trận giao tranh với ta, binh lính của chúng đều bị đánh cho tan tác, tướng tá của chúng đều bị giết chết, đất Gia Định đã đầy rẫy xương khô của bọn chúng. Các ngươi đã từng được chứng kiến những điều ta nói, nếu chưa được nhìn tận mắt thì ít ra cũng đã được nghe tận tai rồi. Kể làm chi tên khốn nạn kia! Còn bọn dân hèn nhát đất Gia Định ngày nay dám họp quân nổi dậy, tại sao các ngươi lại sợ hãi chúng đến thế? Tại sao lòng dạ các ngươi lại đầy nỗi kinh hoàng như vậy?
Nếu như quân thủy, bộ của chúng đã kéo ra và chiếm đóng rất nhanh các cửa biển của các ngươi thì đức Đại Hoàng đế cũng đã biên thư cấp báo cho ta biết rõ sự tình, và ta nhận thấy rằng quan lại, quân lính và toàn thể dân chúng trong hai phủ đã không có can đảm để chống cự lại, và chính vì thế mà bọn chúng đã chiếm được các miền hiện lọt vào tay chúng, chớ đâu phải vì bọn chúng tài giỏi. Hai đạo quân thủy bộ của các ngươi đều bỏ trốn mỗi đạo một nẻo.
Giờ đây, tuân lệnh đức Hoàng huynh, ta sửa soạn một đạo thủy bộ hùng binh và sẽ thân hành kéo vào đánh bại quân giặc dễ như bẻ gãy cành khô củi mục. Còn tất cả các ngươi, các ngươi không cần để ý đến bọn giặc đó, đừng sợ hãi bọn chúng, mà chỉ cần mở mắt ngóng tai để nhìn và nghe những điều ta sẽ làm. Các ngươi sẽ thấy các phủ Bình Khang và Nha Trang thực ra chỉ là những mảnh vụn của cái thây ma Gia Định, phủ Phú Yên đã từng luôn luôn là trung tâm chiến tranh, và cuối cùng từ phủ Bình Thuận vào đất Cao Miên, ta sẽ lấy lại tất cả trong nháy mắt để cho mọi người biết rằng chúng ta không bao giờ lại có thể quên được rằng chúng ta cùng chung một dòng máu.
Ta kêu gọi tất cả các ngươi lớn nhỏ hãy ra sức giúp rập Hoàng gia và giữ lòng trung thành gắn bó với hoàng đế trong khi chờ đợi quân ta quét sạch phủ Gia định và đặt lại vương quyền ở đây. Danh tiếng hai phủ các ngươi sẽ đời đời bất tử trong sử sách. Các ngươi không được quá nhẹ dạ tin vào những lời đồn đại về bọn người châu Âu, hạng người đó nào có thể có tài cán gì, bọn chúng tất cả đều mắt xanh như mắt rắn và các ngươi chỉ được xem bọn chúng như những cái xác trôi bị sóng biển Bắc đánh giạt vào, có gì là đáng lạ để đến nói với ta về những chiếc tàu đồng và bóng bay.
Tất cả các làng thuộc hai phủ nằm trên đường hành quân của ta phải lo làm cầu khắp nơi để quân ta đi được nhanh chóng. Một khi nhận được lệnh này, các ngươi phải cẩn thận tuân hành.
Phải kính vâng hịch này vì đây là ý muốn của ta.
Ngày 10 tháng 7 năm Quang Trung thứ năm.
Rất tiếc, cái nút áo cài sai từ nút đầu thì những nút sau nó cũng vẫn sai dù cài có đúng nhịp. Nhân dân trả lời: Ừ mày chết đi tau tế con mày cho chúa Ánh
Sửa lần cuối:
