Mr. Dậu
Người phá đò sông Đà
Chế độ công an trị là một hình thức cai trị trong đó lực lượng công an (hoặc cảnh sát, an ninh) nắm quyền kiểm soát mạnh mẽ, thay thế các cơ quan nhà nước dân sự truyền thống, và có thể dẫn đến việc áp đặt các biện pháp kiểm soát xã hội nghiêm ngặt, vi phạm quyền tự do cá nhân, cũng như đàn áp sự phản kháng.
Trong lịch sử, một số quốc gia đã trải qua các giai đoạn có đặc điểm của chế độ công an trị hoặc quyền lực an ninh lớn đến mức ảnh hưởng đến hệ thống chính trị và xã hội. Một vài ví dụ có thể kể đến là:
Các quốc gia này đều đã trải qua các giai đoạn mà quyền lực của lực lượng công an hoặc an ninh gần như nắm quyền kiểm soát mọi lĩnh vực xã hội và chính trị, từ việc giám sát công dân đến việc đàn áp các nhóm chống đối, dẫn đến sự hạn chế các quyền tự do cơ bản của người dân.
Trong lịch sử, một số quốc gia đã trải qua các giai đoạn có đặc điểm của chế độ công an trị hoặc quyền lực an ninh lớn đến mức ảnh hưởng đến hệ thống chính trị và xã hội. Một vài ví dụ có thể kể đến là:
- Liên Xô (Xô Viết): Trong thời kỳ lãnh đạo của Joseph Stalin, Liên Xô đã trải qua một chế độ cực kỳ công an trị, với sự thống trị của lực lượng an ninh như NKVD (Cục Công an Quốc gia) và sau này là KGB. Chế độ này nổi bật với những cuộc thanh trừng chính trị, giám sát toàn diện và đàn áp bất kỳ sự phản kháng nào. Liên Xô từ khi thành lập vào năm 1922 cho tới khi giải tán 1991 – mà có nới lỏng dưới thời Khrushchyov (Phi Stalin hóa) và Gorbachyov (Perestroika) – được phương Tây coi là một nhà nước cảnh sát, trong đó hầu như không có lãnh vực nào trong cuộc sống hàng ngày mà không nằm dưới sự kiểm soát của Nhà nước. Tự do thương mại, tự do đi lại, tự do văn hóa và giáo dục, tự do ngôn luận và những tự do khác được quy định trong pháp luật, nhưng thực tế lại khác. Hầu như bất cứ việc gì quan trọng đều phải xin giấy phép từ chính quyền. Các cơ quan nhà nước, chủ yếu là cơ quan mật vụ và công an NKVD, sau này KGB, theo dõi nghiêm ngặt đời sống công cộng và riêng tư của công dân Liên Xô; những nhà hoạt động chính trị hoặc tuyên truyền chống Nhà nước Xô viết bị nhà nước trừng phạt, tra tấn (Lubjanka), xử bắn hay đưa tới các trại giam (Gulag).
Các biện pháp kiểm soát và bắt buộc toàn trị xảy ra nghiêm ngặt nhất dưới thời chủ tịch nước và tổng bí thư đảng ******** Liên Xô Stalin và Brezhnev, đã cho đưa những người bất đồng chính kiến vào các nhà tù tâm thần, dưới thời Khrushchyov và sau đó trong thời kỳ (Glasnost) của Gorbachyov, tuy nhiên cũng có hình thành những khu vực tự do hạn chế trong những lãnh vực văn hóa, chính trị và cá nhân.
- Tây Đức và Đông Đức (trước khi thống nhất): Cả hai quốc gia này trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh có những hệ thống an ninh mạnh mẽ. Đông Đức dưới chế độ ******** có Stasi (Cơ quan An ninh Nhà nước), một tổ chức công an với quyền lực rất lớn, giám sát và kiểm soát cuộc sống của người dân, đảm bảo rằng không có sự phản đối chính quyền. Khi những người Đức Quốc xã lên nắm quyền ở Đức 1933, họ dần dần thiết lập một chế độ toàn trị. Từ 2 sắc luật trong thời kỳ khủng hoảng vào ngày 4 và 28 tháng 2 năm 1933 và luật ủy quyền (Ermächtigungsgesetz) ngày 24 tháng 3 năm 1933 họ loại trừ có hệ thống tất cả các đối thủ chính trị. Những nạn nhân đầu tiên là các đảng viên đảng ******** và đảng SPD, mà bị cấm và các đảng viên bị bắt giam. Các luật lệ, mà được cho là để bảo vệ nhân dân và nhà nước, đã giới hạn rất nhiều những quyền tự do căn bản mà đã được ghi vào trong hiến pháp. Trong đó có những quyền như tự do báo chí hay tự do ngôn luận. Những vụ khám nhà tùy ý và tịch thu tài sản được cho phép và xảy ra rất nhiều.
Kế tiếp một hệ thống theo dõi toàn diện được đưa vào. Những người cai quản khu vực kiểm soát người trong các căn hộ, tố cáo những hoạt động và phát biểu không thích hợp với ý thức hệ Đức Quốc xã. Những tòa án đặc biệt được thành lập, để phạt, một phần rất nặng, các vi phạm về chính trị.
Những làn sóng nghi ngờ và bôi nhọ xảy ra thường xuyên. Thường thì những điều này xảy ra do lo sợ hay vì ác ý. Người ta không còn cảm thấy an toàn ngay cả với những thân nhân hay con cái của mình. Trong cái không khí rối loạn của việc con người chung sống với nhau người ta chỉ có thể thoát khỏi bị ngược đãi bằng cách giữ im lặng.
Ngoài ra cảnh sát mật vụ dùng rất nhiều những kẻ chỉ điểm để tìm ra những phong trào chính trị ngầm. Những người bị cho là có những hoạt động thù nghịch với chính quyền bị bắt, tra tấn rồi nhốt vào các trại tập trung. Những vụ bắt người thường xảy ra vào ban đêm để những người này biến mất mà không gây náo động. - Triều Tiên: Dưới chế độ Kim Il-sung và các lãnh đạo tiếp theo, Triều Tiên đã thiết lập một hệ thống an ninh chặt chẽ, trong đó các cơ quan như công an và an ninh nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc giám sát và kiểm soát mọi hoạt động của người dân. Quyền lực của các cơ quan này đã dẫn đến việc đàn áp mạnh mẽ đối với bất kỳ sự chống đối nào.
- Myanmar (trước và sau cuộc đảo chính năm 2021): Sau cuộc đảo chính quân sự năm 2021, Myanmar đã chứng kiến sự gia tăng quyền lực của lực lượng an ninh và quân đội, với việc sử dụng công an và quân đội để trấn áp các cuộc biểu tình và các nhóm đối lập.
- Zimbabwe (dưới chế độ của Robert Mugabe): Trong suốt nhiều năm cầm quyền của Mugabe, lực lượng công an và các lực lượng an ninh khác ở Zimbabwe đã đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì quyền lực của ông, thông qua việc đàn áp đối lập chính trị và kiểm soát xã hội.
Các quốc gia này đều đã trải qua các giai đoạn mà quyền lực của lực lượng công an hoặc an ninh gần như nắm quyền kiểm soát mọi lĩnh vực xã hội và chính trị, từ việc giám sát công dân đến việc đàn áp các nhóm chống đối, dẫn đến sự hạn chế các quyền tự do cơ bản của người dân.
