Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) danh nghĩa là một chỉ số quan trọng để đo lường quy mô kinh tế của một quốc gia, phản ánh giá trị thị trường của tất cả hàng hóa và dịch vụ được sản xuất trong một khoảng thời gian nhất định, tính bằng đô la Mỹ theo tỷ giá hối đoái hiện hành. Trong bài phân tích này, chúng ta sẽ so sánh GDP danh nghĩa của Việt Nam và Iran từ năm 2000 đến nay (tính đến năm 2025 dựa trên dữ liệu thực tế và dự báo gần nhất), đồng thời làm rõ các yếu tố dẫn đến sự suy giảm GDP danh nghĩa của Iran trong giai đoạn này.
Diễn biến GDP danh nghĩa của Việt Nam và Iran (2000-2025)
Dựa trên dữ liệu từ Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới, GDP danh nghĩa của Việt Nam và Iran đã có những quỹ đạo phát triển khác biệt rõ rệt trong hơn hai thập kỷ qua. Dưới đây là số liệu cụ thể qua các mốc thời gian quan trọng:
Năm 2000
- Việt Nam: GDP danh nghĩa đạt khoảng 31,17 tỷ USD, phản ánh một nền kinh tế đang trong giai đoạn đầu của quá trình công nghiệp hóa và hội nhập quốc tế sau Đổi mới (1986) và sự lèo lái của thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng
- Iran: GDP danh nghĩa đạt 109,01 tỷ USD, cao gấp hơn 3 lần Việt Nam, nhờ nguồn thu lớn từ xuất khẩu dầu mỏ – ngành kinh tế chủ lực của nước này.
Năm 2010
Nhiệt liệt chào mừng Tổng thống Mahmoud Ahmadinejad sang thăm chính thức Việt Nam, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng cho rằng chuyến thăm của Tổng thống Mahmoud Ahmadinejad sẽ là một đóng góp thiết thực, thúc đẩy quan hệ hai nước phát triển tốt đẹp hơn hồi thập niên 201x
- Việt Nam: GDP tăng lên 115,93 tỷ USD, thể hiện tốc độ tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ (trung bình khoảng 6-7%/năm), nhờ vào xuất khẩu hàng hóa (đặc biệt là dệt may, điện tử) và dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI).
- Iran: GDP đạt 486,81 tỷ USD, tăng đáng kể so với năm 2000, chủ yếu do giá dầu mỏ toàn cầu tăng cao trong thập kỷ này (đỉnh điểm khoảng 100 USD/thùng vào 2008-2011).
Năm 2015
- Việt Nam: GDP tiếp tục tăng lên 193,24 tỷ USD, duy trì đà tăng trưởng ổn định nhờ hội nhập kinh tế sâu rộng (tham gia WTO năm 2007, ký kết các hiệp định thương mại tự do).
- Iran: GDP đạt 408,22 tỷ USD, bắt đầu cho thấy dấu hiệu giảm so với đỉnh cao năm 2011 (543,51 tỷ USD), do các lệnh trừng phạt quốc tế được tái áp đặt liên quan đến chương trình hạt nhân.
Năm 2020
- Việt Nam: GDP đạt 343,65 tỷ USD, tăng trưởng ấn tượng ngay cả trong bối cảnh đại dịch COVID-19, nhờ kiểm soát dịch bệnh hiệu quả và sự phục hồi nhanh của xuất khẩu.
- Iran: GDP giảm mạnh xuống 239,74 tỷ USD, chịu tác động kép từ đại dịch và các lệnh trừng phạt kinh tế nghiêm ngặt từ Mỹ dưới thời Tổng thống Trump.
Năm 2023
- Việt Nam: GDP đạt khoảng 469,62 tỷ USD (theo dự báo IMF), vượt qua nhiều quốc gia trong khu vực ASEAN và duy trì vị thế nền kinh tế tăng trưởng nhanh.
- Iran: GDP chỉ còn khoảng 366,47 tỷ USD, thấp hơn Việt Nam lần đầu tiên trong lịch sử so sánh hai nước.
- Năm 2025 (dự báo):
- Việt Nam: GDP dự kiến chạm mốc 520-550 tỷ USD, dựa trên tốc độ tăng trưởng kinh tế thực tế khoảng 6-7%/năm và sự ổn định kinh tế vĩ mô.
- Iran: GDP dự báo dao động quanh 350-400 tỷ USD, phụ thuộc lớn vào diễn biến giá dầu và khả năng nới lỏng trừng phạt.
Phân tích kinh tế và nguyên nhân suy giảm GDP danh nghĩa của Iran. So sánh xu hướng và tốc độ tăng trưởng
Từ năm 2000 đến nay, GDP danh nghĩa của Việt Nam đã tăng hơn 16 lần (từ 31,17 tỷ USD lên khoảng 520-550 tỷ USD), trong khi Iran chỉ tăng khoảng 3,5 lần (từ 109,01 tỷ USD lên 350-400 tỷ USD). Việt Nam duy trì tốc độ tăng trưởng GDP danh nghĩa trung bình hàng năm khoảng 11-12%, nhờ sự kết hợp giữa tăng trưởng thực tế (6-7%) và lạm phát vừa phải. Ngược lại, Iran chứng kiến sự tăng trưởng không ổn định, với giai đoạn tăng mạnh (2000-2011) nhờ giá dầu cao, sau đó suy giảm đáng kể từ 2012 do các yếu tố bất lợi về kinh tế và chính trị.
Việt Nam đã vượt Iran về GDP danh nghĩa vào khoảng năm 2022-2023, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng. Điều này không chỉ phản ánh sự phát triển kinh tế bền vững của Việt Nam mà còn cho thấy sự suy giảm nghiêm trọng của kinh tế Iran dưới áp lực nội tại và quốc tế.
Nguyên nhân suy giảm GDP danh nghĩa của Iran. Sự suy giảm GDP danh nghĩa của Iran từ mức đỉnh 543,51 tỷ USD (2011) xuống còn khoảng 350-400 tỷ USD (2025) có thể được giải thích qua các yếu tố sau:
1.Các lệnh trừng phạt quốc tế
- Từ năm 2012, Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) áp đặt các lệnh trừng phạt kinh tế khắc nghiệt nhằm vào Iran do chương trình hạt nhân của nước này. Đặc biệt, sau khi Mỹ rút khỏi Thỏa thuận Hạt nhân (JCPOA) năm 2018 dưới thời Tổng thống Trump, Iran bị cắt đứt khỏi hệ thống tài chính toàn cầu (SWIFT) và mất khả năng xuất khẩu dầu mỏ – nguồn thu chiếm 50-60% ngân sách quốc gia.
- Kết quả là xuất khẩu dầu của Iran giảm từ 2,5 triệu thùng/ngày (2011) xuống dưới 0,5 triệu thùng/ngày (2020-2021), làm giảm mạnh doanh thu bằng USD, từ đó kéo GDP danh nghĩa đi xuống.
2. Sụt giảm giá dầu toàn cầu
- Sau giai đoạn giá dầu cao (2008-2014), giá dầu thô giảm mạnh từ mức trên 100 USD/thùng xuống còn 40-60 USD/thùng (2015-2020). Vì Iran phụ thuộc lớn vào dầu mỏ (chiếm 20-30% GDP), sự sụt giảm này trực tiếp ảnh hưởng đến giá trị danh nghĩa của nền kinh tế.
3. Mất giá đồng nội tệ (Rial)
- Các lệnh trừng phạt và giảm nguồn thu ngoại tệ khiến đồng Rial của Iran mất giá nghiêm trọng. Ví dụ, tỷ giá Rial so với USD giảm từ 10.000 Rial/USD (2011) xuống hơn 500.000 Rial/USD trên thị trường chợ đen (2023). Khi GDP được quy đổi sang USD theo tỷ giá chính thức hoặc thị trường, giá trị danh nghĩa giảm mạnh, dù sản lượng thực tế không giảm tương ứng.
4. Quản lý kinh tế yếu kém
- Iran đối mặt với lạm phát cao (thường xuyên trên 30-40%/năm) và tham nhũng lan rộng, làm suy yếu hiệu quả kinh tế. Các chính sách trợ giá nhiên liệu và hàng hóa cơ bản gây áp lực lớn lên ngân sách, trong khi thiếu cải cách cơ cấu khiến nền kinh tế kém cạnh tranh.
5. Tác động của đại dịch COVID-19
- Đại dịch làm giảm nhu cầu dầu mỏ toàn cầu, đồng thời gây gián đoạn sản xuất nội địa tại Iran. Với hệ thống y tế yếu kém và thiếu nguồn lực ứng phó, kinh tế Iran chịu thiệt hại nặng nề hơn nhiều quốc gia khác, bao gồm Việt Nam.
Tại sao Việt Nam tăng trưởng vượt bậc?
Ngược lại với Iran, Việt Nam đạt được sự tăng trưởng GDP danh nghĩa ấn tượng nhờ các yếu tố sau:
- Hội nhập kinh tế quốc tế: Tham gia WTO (2007), ký kết hàng loạt hiệp định thương mại tự do (EVFTA, CPTPP, RCEP) giúp Việt Nam trở thành trung tâm sản xuất toàn cầu, đặc biệt trong lĩnh vực điện tử, dệt may và giày dép.
- Dòng vốn FDI mạnh mẽ: Việt Nam thu hút hàng tỷ USD mỗi năm từ các tập đoàn như Samsung, LG, Intel, biến nước này thành cứ điểm sản xuất xuất khẩu.
Từ năm 2000 đến nay, Việt Nam đã vượt xa Iran về GDP danh nghĩa, từ một nền kinh tế nhỏ hơn 3 lần lên vượt Iran khoảng 150 tỷ USD (dự báo 2025). Sự suy giảm GDP danh nghĩa của Iran chủ yếu bắt nguồn từ các lệnh trừng phạt quốc tế, sụt giảm giá dầu, mất giá đồng nội tệ và quản lý kinh tế yếu kém. Trong khi đó, Việt Nam tận dụng tốt cơ hội hội nhập và cải cách để đạt tốc độ tăng trưởng bền vững. Sự tương phản này không chỉ phản ánh các điều kiện kinh tế khác biệt mà còn cho thấy tầm quan trọng của chính sách đối ngoại và quản trị kinh tế trong việc định hình quỹ đạo phát triển của một quốc gia.
Diễn biến GDP danh nghĩa của Việt Nam và Iran (2000-2025)
Dựa trên dữ liệu từ Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới, GDP danh nghĩa của Việt Nam và Iran đã có những quỹ đạo phát triển khác biệt rõ rệt trong hơn hai thập kỷ qua. Dưới đây là số liệu cụ thể qua các mốc thời gian quan trọng:
Năm 2000
- Việt Nam: GDP danh nghĩa đạt khoảng 31,17 tỷ USD, phản ánh một nền kinh tế đang trong giai đoạn đầu của quá trình công nghiệp hóa và hội nhập quốc tế sau Đổi mới (1986) và sự lèo lái của thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng
- Iran: GDP danh nghĩa đạt 109,01 tỷ USD, cao gấp hơn 3 lần Việt Nam, nhờ nguồn thu lớn từ xuất khẩu dầu mỏ – ngành kinh tế chủ lực của nước này.
Năm 2010
Nhiệt liệt chào mừng Tổng thống Mahmoud Ahmadinejad sang thăm chính thức Việt Nam, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng cho rằng chuyến thăm của Tổng thống Mahmoud Ahmadinejad sẽ là một đóng góp thiết thực, thúc đẩy quan hệ hai nước phát triển tốt đẹp hơn hồi thập niên 201x
- Việt Nam: GDP tăng lên 115,93 tỷ USD, thể hiện tốc độ tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ (trung bình khoảng 6-7%/năm), nhờ vào xuất khẩu hàng hóa (đặc biệt là dệt may, điện tử) và dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI).
- Iran: GDP đạt 486,81 tỷ USD, tăng đáng kể so với năm 2000, chủ yếu do giá dầu mỏ toàn cầu tăng cao trong thập kỷ này (đỉnh điểm khoảng 100 USD/thùng vào 2008-2011).
Năm 2015
- Việt Nam: GDP tiếp tục tăng lên 193,24 tỷ USD, duy trì đà tăng trưởng ổn định nhờ hội nhập kinh tế sâu rộng (tham gia WTO năm 2007, ký kết các hiệp định thương mại tự do).
- Iran: GDP đạt 408,22 tỷ USD, bắt đầu cho thấy dấu hiệu giảm so với đỉnh cao năm 2011 (543,51 tỷ USD), do các lệnh trừng phạt quốc tế được tái áp đặt liên quan đến chương trình hạt nhân.
Năm 2020
- Việt Nam: GDP đạt 343,65 tỷ USD, tăng trưởng ấn tượng ngay cả trong bối cảnh đại dịch COVID-19, nhờ kiểm soát dịch bệnh hiệu quả và sự phục hồi nhanh của xuất khẩu.
- Iran: GDP giảm mạnh xuống 239,74 tỷ USD, chịu tác động kép từ đại dịch và các lệnh trừng phạt kinh tế nghiêm ngặt từ Mỹ dưới thời Tổng thống Trump.
Năm 2023
- Việt Nam: GDP đạt khoảng 469,62 tỷ USD (theo dự báo IMF), vượt qua nhiều quốc gia trong khu vực ASEAN và duy trì vị thế nền kinh tế tăng trưởng nhanh.
- Iran: GDP chỉ còn khoảng 366,47 tỷ USD, thấp hơn Việt Nam lần đầu tiên trong lịch sử so sánh hai nước.
- Năm 2025 (dự báo):
- Việt Nam: GDP dự kiến chạm mốc 520-550 tỷ USD, dựa trên tốc độ tăng trưởng kinh tế thực tế khoảng 6-7%/năm và sự ổn định kinh tế vĩ mô.
- Iran: GDP dự báo dao động quanh 350-400 tỷ USD, phụ thuộc lớn vào diễn biến giá dầu và khả năng nới lỏng trừng phạt.
Phân tích kinh tế và nguyên nhân suy giảm GDP danh nghĩa của Iran. So sánh xu hướng và tốc độ tăng trưởng
Từ năm 2000 đến nay, GDP danh nghĩa của Việt Nam đã tăng hơn 16 lần (từ 31,17 tỷ USD lên khoảng 520-550 tỷ USD), trong khi Iran chỉ tăng khoảng 3,5 lần (từ 109,01 tỷ USD lên 350-400 tỷ USD). Việt Nam duy trì tốc độ tăng trưởng GDP danh nghĩa trung bình hàng năm khoảng 11-12%, nhờ sự kết hợp giữa tăng trưởng thực tế (6-7%) và lạm phát vừa phải. Ngược lại, Iran chứng kiến sự tăng trưởng không ổn định, với giai đoạn tăng mạnh (2000-2011) nhờ giá dầu cao, sau đó suy giảm đáng kể từ 2012 do các yếu tố bất lợi về kinh tế và chính trị.
Việt Nam đã vượt Iran về GDP danh nghĩa vào khoảng năm 2022-2023, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng. Điều này không chỉ phản ánh sự phát triển kinh tế bền vững của Việt Nam mà còn cho thấy sự suy giảm nghiêm trọng của kinh tế Iran dưới áp lực nội tại và quốc tế.
Nguyên nhân suy giảm GDP danh nghĩa của Iran. Sự suy giảm GDP danh nghĩa của Iran từ mức đỉnh 543,51 tỷ USD (2011) xuống còn khoảng 350-400 tỷ USD (2025) có thể được giải thích qua các yếu tố sau:
1.Các lệnh trừng phạt quốc tế
- Từ năm 2012, Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) áp đặt các lệnh trừng phạt kinh tế khắc nghiệt nhằm vào Iran do chương trình hạt nhân của nước này. Đặc biệt, sau khi Mỹ rút khỏi Thỏa thuận Hạt nhân (JCPOA) năm 2018 dưới thời Tổng thống Trump, Iran bị cắt đứt khỏi hệ thống tài chính toàn cầu (SWIFT) và mất khả năng xuất khẩu dầu mỏ – nguồn thu chiếm 50-60% ngân sách quốc gia.
- Kết quả là xuất khẩu dầu của Iran giảm từ 2,5 triệu thùng/ngày (2011) xuống dưới 0,5 triệu thùng/ngày (2020-2021), làm giảm mạnh doanh thu bằng USD, từ đó kéo GDP danh nghĩa đi xuống.
2. Sụt giảm giá dầu toàn cầu
- Sau giai đoạn giá dầu cao (2008-2014), giá dầu thô giảm mạnh từ mức trên 100 USD/thùng xuống còn 40-60 USD/thùng (2015-2020). Vì Iran phụ thuộc lớn vào dầu mỏ (chiếm 20-30% GDP), sự sụt giảm này trực tiếp ảnh hưởng đến giá trị danh nghĩa của nền kinh tế.
3. Mất giá đồng nội tệ (Rial)
- Các lệnh trừng phạt và giảm nguồn thu ngoại tệ khiến đồng Rial của Iran mất giá nghiêm trọng. Ví dụ, tỷ giá Rial so với USD giảm từ 10.000 Rial/USD (2011) xuống hơn 500.000 Rial/USD trên thị trường chợ đen (2023). Khi GDP được quy đổi sang USD theo tỷ giá chính thức hoặc thị trường, giá trị danh nghĩa giảm mạnh, dù sản lượng thực tế không giảm tương ứng.
4. Quản lý kinh tế yếu kém
- Iran đối mặt với lạm phát cao (thường xuyên trên 30-40%/năm) và tham nhũng lan rộng, làm suy yếu hiệu quả kinh tế. Các chính sách trợ giá nhiên liệu và hàng hóa cơ bản gây áp lực lớn lên ngân sách, trong khi thiếu cải cách cơ cấu khiến nền kinh tế kém cạnh tranh.
5. Tác động của đại dịch COVID-19
- Đại dịch làm giảm nhu cầu dầu mỏ toàn cầu, đồng thời gây gián đoạn sản xuất nội địa tại Iran. Với hệ thống y tế yếu kém và thiếu nguồn lực ứng phó, kinh tế Iran chịu thiệt hại nặng nề hơn nhiều quốc gia khác, bao gồm Việt Nam.
Tại sao Việt Nam tăng trưởng vượt bậc?
Ngược lại với Iran, Việt Nam đạt được sự tăng trưởng GDP danh nghĩa ấn tượng nhờ các yếu tố sau:
- Hội nhập kinh tế quốc tế: Tham gia WTO (2007), ký kết hàng loạt hiệp định thương mại tự do (EVFTA, CPTPP, RCEP) giúp Việt Nam trở thành trung tâm sản xuất toàn cầu, đặc biệt trong lĩnh vực điện tử, dệt may và giày dép.
- Dòng vốn FDI mạnh mẽ: Việt Nam thu hút hàng tỷ USD mỗi năm từ các tập đoàn như Samsung, LG, Intel, biến nước này thành cứ điểm sản xuất xuất khẩu.
Từ năm 2000 đến nay, Việt Nam đã vượt xa Iran về GDP danh nghĩa, từ một nền kinh tế nhỏ hơn 3 lần lên vượt Iran khoảng 150 tỷ USD (dự báo 2025). Sự suy giảm GDP danh nghĩa của Iran chủ yếu bắt nguồn từ các lệnh trừng phạt quốc tế, sụt giảm giá dầu, mất giá đồng nội tệ và quản lý kinh tế yếu kém. Trong khi đó, Việt Nam tận dụng tốt cơ hội hội nhập và cải cách để đạt tốc độ tăng trưởng bền vững. Sự tương phản này không chỉ phản ánh các điều kiện kinh tế khác biệt mà còn cho thấy tầm quan trọng của chính sách đối ngoại và quản trị kinh tế trong việc định hình quỹ đạo phát triển của một quốc gia.
