II. SAI LẦM CỦA BỌN NGHÈO
Ở đây tôi xin bỏ qua luôn và không phân tích những thằng nghèo mà thiếu ý chí. Lương ba cọc ba đồng sống vất vưởng qua ngày nhưng không quyết tâm thay đổi nó mà chỉ suốt ngày kêu ca hoặc đổ lỗi. Đổ lỗi cho cha mẹ nghèo, cho đất nước lạc hậu, cho…vân vân, các bạn tự nghĩ ra. Đầu óc những thằng đó đã hỏng rồi, muốn khác đi chỉ có cách là tái sinh.
Vậy còn lại là ai? Còn lại là những người nghèo, sinh ra với ông bà bố mẹ cũng nghèo, sống ở đáy xã hội họ thấy nhục nhã ê chề quá, họ quyết tâm vươn lên nhưng vươn mãi vẫn thấy mình ở đáy. Đi làm lương 10tr thấy mình nghèo, đi làm đến lương 30tr cũng vẫn không thấy tiền đâu. Khởi nghiệp kinh doanh hết cái này cái nọ, cái nào cũng toang cũng thất bại. Đây là lúc bạn cần dừng lại để tránh tàn phá thêm cuộc đời của mình và nghiêm túc đặt câu hỏi “Tại sao?”. Tại sao tôi làm mãi không giàu? Tại sao lương tôi 50tr/ tháng mà tôi vẫn chẳng có tiền mua nhà mua xe? Tại sao thằng kia mở nhà hàng lãi to mà tôi mở xong vài năm lại phá sản?
Tôi xin trả lời một cách thẳng thắn, nếu bạn phải vật lộn với những câu hỏi trên thì bạn là một thằng ngu. Xin tặng bạn một câu nói cực hay mà tôi được dạy khi mới bước vào đời (mãi sau này tôi mới biết nó là của Howard Mark, một ông trùm đầu tư): “TRONG MỘT SÒNG BẠC BỊP, NẾU BẠN KHÔNG BIẾT THẰNG NGU LÀ AI THÌ THẰNG ĐÓ CHÍNH LÀ BẠN.”
Đây là TÍN LÝ SỐ 1 của quá trình thoát đáy xã hội.
Hãy làm một phép thử đơn giản: nhìn vào 5 quán cafe hay nhà hàng mà bạn tới gần đây, bạn có nói chắc được quán nào sẽ tồn tại thêm 10 năm nữa và quán nào phá sản trong 1 năm tới không? Nếu không nói được thì bạn đang không chỉ ra được kẻ ngu, và như vậy kẻ ngu là bạn! Nếu đang ngu như vậy mà bạn cũng a dua theo họ mở hàng cafe hay quán ăn thì bạn cầm chắc cái chết.
Vậy làm thế nào để bớt ngu? Đến đây tôi giới thiệu với bạn TÍN LÝ SỐ 2: TRƯỚC KHI LÀM BẤT CỨ VIỆC GÌ, HÃY HỌC HỎI TỪ NGƯỜI KHÁC.
Không ai đủ thông minh để nghĩ ra được mọi thứ. Cái người khác đã nghĩ ra và đã dùng hiểu quả thì hãy học theo chứ đừng bướng bỉnh đòi “sáng tạo”, đòi làm khác đi. Lúc nào cũng đòi sáng tạo – ấy là căn bệnh của các ông nghệ sĩ. Ở đời này bao nhiêu ông nghệ sĩ giàu – mời bạn đếm hộ tôi?
Nhưng điều này có lẽ chẳng cần tôi khuyên thì bạn cũng đã làm rồi. Chắc chắn nếu mò mẫm đọc bài này thì bạn cũng từng lên mạng tìm đọc những bài chia sẻ kinh nghiệm kinh doanh, kinh nghiệm làm giàu, rồi tham gia khóa học này nọ. Thậm chí bạn còn đủ nghị lực để tìm kiếm và kết nối với những người giàu thực sự để nghe từ chính miệng họ giải thích rằng họ đã kiếm tiền ra sao. Tuy nhiên, đen cho bạn là 99% những lời khuyên làm giàu và sách dạy làm giàu trên thế giới đều sai. Ít nhất là sai với bạn.
Hãy kiên nhẫn nghe tôi giải thích.
Bạn đã bao giờ nghĩ xem những cuốn sách dạy làm giàu, những khóa học và những bài chia sẻ kinh nghiệm kiếm tiền ấy đến từ đâu chưa? Loại người nào sẽ lên mạng nói bô bô về cách kiếm tiền và thoát khỏi đáy xã hội?
Xin bạn hiểu rằng tỉ phú và triệu phú chả có ai rảnh để đi dạy cách làm giàu. Đơn giản là vì khi họ đạt đến thành tựu lớn lao đó, thời gian trên đời của họ cũng chẳng còn nhiều. Chỉ cỡ ba bốn chục năm để tận hưởng mà thôi. Họ việc gì phải tiêu tốn thời gian dạy cho bọn nghèo và ngu si cách đứng lên ngang hàng với họ? Trong thâm tâm, phần lớn họ còn biết rằng có nói nữa bọn ngốc ấy cũng chẳng làm được. Thứ hai là nó mâu thuẫn với lợi ích của chính họ: nếu họ nói ra bí mật thật sự của mình thì 1) chẳng ai nể họ nữa và 2) ai cũng giàu và làm chủ hết thì ai sẽ là thằng làm thuê cho họ để họ ngồi chơi đây?
Quả thật một số tỷ phú khi về già có rảnh rỗi và dành thời gian để viết sách, nhưng số đó quá ít và tôi chắc bạn cũng chưa nghe đến tên họ hay tên cuốn sách của họ bao giờ đâu. Ở cái xó VN này chúng ta biết đến những thằng bịp nhiều hơn là những tỷ phú chân chính. Nhưng ngay cả khi biết tên cuốn sách của họ, tôi cá là 100 ông VN thì 99 ông đọc chẳng hiểu gì. Nó vượt quá khả năng suy nghĩ và nhận thức của chúng ta, những kẻ nhìn cuộc đời từ đáy nhìn lên. Nhưng dù hiểu hay không, tôi sẽ cho bạn biết tên ba cuốn sách đó. Đây là tên của ba tỷ phú mà nếu đọc và hiểu họ, cuộc đời của bạn sẽ sang một trang mới, khác hẳn với đám thất bại đang bị kẹt trong rat race ở VN:
– How to be rich của tỷ phú dầu lửa Jean Paul Getty
– How to get rich của tỷ phú ngành xuất bản Felix Dennis
– Poor Charlie’s Almanack của tỷ phú chứng khoán Charlie Munger
Loại thứ hai hay nói về làm giàu là những thằng bán khóa học dạy làm giàu. Suốt ngày nào là bạn phải tìm được đam mê, bạn phải được truyền cảm hứng, “bạn phải scale cái business của bạn lên”, bạn phải hiểu sức mạnh của marketing, rồi thì bán “bán một triệu gói mè sẽ giàu”, rồi thì coach cái nọ coach cái kia.
Nó giàu nhờ bán khóa học, bán sách cho bạn, còn bạn lại tin là làm theo mấy cái nhảm nhí nó dạy thì bạn sẽ giàu. Ai mới là thằng ngu đây?
Loại thứ ba là các doanh nhân. Một cách rất tự nhiên, họ thích nói về nghề của họ, mà nghề của họ là kiếm tiền. Còn gì “legit” hơn không? Nhưng ngẫm cho kỹ thì doanh nhân cũng có lắm loại.
Có loại tự tay làm nên cơ nghiệp. Có loại chỉ ăn sẵn, hoặc có làm đấy, nhưng hậu thuẫn sau lưng thì khổng lồ. Ở VN, bạn thường chỉ có cơ hội gặp hoặc nghe từ loại thứ hai thôi, tức là “doanh nhân con nhà giàu”. Họ chả làm cái khỉ gì, thừa hưởng công ty của bố mẹ, ngồi lên ghế giám đốc và tự huyễn rằng mình là doanh nhân. Hoặc họ có mở ra công ty, mở quán ăn quán cafe shop quần áo thành công này nọ, nhưng số tiền kếch xù họ nhận được khi khởi nghiệp, những đặc quyền về giáo dục họ nhận được từ bé đến lớn, những mối quan hệ họ được thừa hưởng từ điều kiện gia đình – đó là thứ họ không bao giờ tiết lộ cho bạn.
Có khi họ cũng chẳng muốn giấu đâu, chỉ là với họ nó quá nhiễm nhiên có gì mà nói? Họ luôn nghĩ rằng đó là điều kiện trung bình của tất cả mọi người. Họ không biết trên đời tồn tại một loại người khố rách áo ôm như bạn hay bố mẹ bạn: những kẻ đi cày gần hết cuộc đời cũng chả để dư ra nổi mấy chỉ vàng làm vốn liếng! Nếu bố mẹ bạn là những người làm công ăn lương thôi nhưng khỏe mạnh và có bảo hiểm, có lương hưu tức là bạn đã hơn chúng tôi rồi. Bạn có thể thoải mái bay nhảy, thử nghiệm với cuộc sống mà không phải lo gia đình ngày mai có cơm ăn hay không, còn chúng tôi khi thử thì không bao giờ dám sai, vì phía sau là nhiều gánh nặng và trách nhiệm khác.
Vì sao lời khuyên của nhóm con nhà giàu thành đạt này không đáng nghe? Bởi vì hoàn cảnh của họ quá đặc thù, bạn không thể lặp lại những thứ họ làm được (vì bạn có ở trong hoàn cảnh giống thế đâu?). Bố mẹ bạn chẳng để lại cho bạn được xu nào, cả những mối quan hệ đáng giá cũng không. Người nghèo chỉ toàn chơi với nhau mà.
Đáng tiếc là vì quá tuyệt vọng trong nỗ lực kiếm tiền, chúng ta nhiều khi cứ tin mù quáng vào câu chuyện của họ, về việc họ đã nỗ lực, đã gian khổ thế nào để mở được quán cafe/ nhà hàng/ shop quần áo/ công ty mà bạn ngưỡng mộ. Bạn phải khắc cốt ghi tâm điều này: MUỐN HỌC PHẢI HỌC TỪ NGƯỜI CÓ HOÀN CẢNH GIỐNG MÌNH. ĐÓ LÀ CÁCH DUY NHẤT GIÚP BẠN LẶP LẠI ĐƯỢC THÀNH CÔNG CỦA HỌ.
Đừng tin vào lời lẽ sáo rỗng của những doanh nhân rich kid.
Lý do thứ hai khiến tôi hầu như ít khi tin vào lời chia sẻ của người giàu, đó là vì ĐA SỐ NGƯỜI GIÀU CHẢ HIỂU TẠI SAO HỌ LẠI GIÀU.
Nghe thật nực cười đúng không? Lũ nghèo chúng ta luôn cho rằng người giàu rất giỏi. Họ nào là có nghị lực, nào là học hành chăm chỉ, nào là đầu óc “có sỏi”, vân vân. Trên thực tế, thành công hay thất bại đều do may mắn. Tôi không có thời gian giải thích cho bạn cặn kẽ về ý tưởng này, nhưng bạn có thể tìm đọc thêm trong công trình có tên “Fooled by Randomness” của Nassim Taleb.
Để lý giải nhanh nhất về vai trò của may mắn, bạn hãy hình dung một trò chơi đơn giản thế này. Giả sử ta có một nhóm gồm 100 doanh nhân. Cứ cuối mỗi năm, họ phải tung đồng xu để quyết định số phận doanh nghiệp của mình. Ai tung phải mặt sấp thì công ty phá sản. Ai tung phải mặt ngửa thì công ty có lãi và được tiếp tục ở lại trong trò chơi. Theo định luật 50/50 của trò tung đồng xu, với mẫu thử đủ lớn, chúng ta giả định rằng sau năm đầu tiên có một nửa, tức 50 doanh nhân “thành công” được ở lại. Năm thứ 2: 25 người trụ lại. Năm thứ 3: 12 người trụ lại. Năm thứ 4: 6 người trụ lại. Năm thứ 5: 3 người trụ lại. Năm thứ 6: 1 người.
Nào bây giờ bạn thấy chưa. Với một hoạt động hoàn toàn dựa vào may mắn như tung đồng xu, chúng ta có một kẻ may mắn tới 6 năm liền! Khi được phỏng vấn về kỳ tích này, họ sẽ giải thích bằng đủ lý do, rằng họ thành công nhờ tính cách quyết đoán, nhờ đi học ở trường này trường kia, nhờ sự khôn ngoan trong việc ra quyết định, nhờ mỗi ngày làm việc 16 tiếng, nhờ…thiền (!?), vân vân. Không bao giờ họ nói về đồng xu sấp ngửa kia hết.
Trên thế giới, có ai giỏi kinh doanh hơn Charlie Munger (cộng sự của tỷ phú Warren Buffett) hay giỏi về công nghệ hơn Jack Welch, CEO của General Electric không? Thế mà khi được hỏi lý do vì sao Apple từng thất bại, cả hai đều trả lời là tôi cũng đếch biết!
Ở VN trước kia, có ai giàu như Bầu Đức, tức Đoàn Nguyên Đức của Hoàng Anh Gia Lai không? Thời đó ông Đức lên TV, lên báo chí nói ầm ầm về câu chuyện làm giàu của mình, từ một anh nhà quê nghèo hèn thành đại gia sở hữu cả máy bay riêng. Thế mà từ một đại gia bất động sản nghìn tỷ, ông quay sang làm nông nghiệp và thất bại ê chề, đưa công ty đến bờ vực phá sản. Trong một đại hội cổ đông cách đây chừng 4 năm, ông Đức tâm sự rằng làm nông nghiệp là bước ngoặt sai lầm nhất cuộc đời mình. Và ông phải mất khá nhiều năm mới nhận ra chuyện đó. Ông là một điển hình về chuyện người giàu chả hiểu tại sao mình giàu.
Trong những bối cảnh tâm sự rất thân tình, tôi đã nói chuyện với những người anh, người chú giàu có mà tôi may mắn được ngồi cạnh để hỏi xem tại sao họ giàu cỡ vậy. Chưa có một ai nói rằng họ may mắn. Tất cả đều nghĩ ra đủ thứ lý do nhảm nhí mà họ tin là thật. Có lần tôi đã hỏi một ông chú từ trắng tay sở hữu tới gần 100 căn nhà ở quận Hoàn Kiếm. Chú nói rằng chú giàu nhờ đọc Cha Giàu Cha Nghèo! Mà bạn biết không, ấy là một cuốn sách nhảm nhí nhất về tài chính. Tôi biết rõ chú giàu nhờ cho vay lãi và được hưởng lợi từ những ông vỡ nợ, phải gán nhà gán xe với giá rẻ như vứt đi.
Nhưng những người này không hề có ác ý muốn lừa bạn. Họ chỉ đang mắc một lỗi tư duy nghiêm trọng, đó là thích đi tìm lý do và các mối liên hệ. Nó giống như hôm nay bạn ngoáy mũi và trời mưa, ngày mai bạn ngoáy mũi trời cũng mưa, thế là bạn lập tức nghĩ ra một kiểu ngoáy mũi rất cầu kỳ để bắt trời phải mưa vậy.
Điều này dẫn ta đi tới TÍN LÝ SỐ 3 trong quá trình thoát nghèo: ĐỪNG NGHE NHỮNG GÌ NGƯỜI GIÀU NÓI, HÃY NHÌN NHỮNG GÌ NGƯỜI GIÀU LÀM.