Trải nghiệm của nữ phóng viên Đức về Việt Nam

"Họ không quá lo sợ cái chết”...

... chị bạn cầm lái, một người Đức sống ở thành phố này, nói với tôi qua mũ bảo hiểm. Dĩ nhiên, chị ám chỉ những người lái xe máy ở Hà Nội, những người luôn làm tôi kinh ngạc. Có thể chị nói đúng. Bốn người ngồi trên một chiếc xe máy, trong đó có hai đứa trẻ, điều này một phần phản ánh hoàn cảnh kinh tế, song phần khác cũng nói lên thế giới quan của những người này – dù sao chắc chắn đó không phải là một sự mạo hiểm có thể đo đếm được một cách khách quan. Thì cứ nhìn vào người Đức chúng ta đi: người Đức với hệ thống biển chỉ đường dày đặc, với những mặt đường nhựa phẳng lỳ, với những vạch phân luồng thẳng băng. Chúng ta di chuyển êm ru trong những chiếc xe lớn bọc thép chắc chắn bên ngoài, ghế bọc da vững chãi bên trong. Chúng ta di chuyển trật tự, trên những con đường trật tự, qua những thành phố trật tự. Chúng ta được bảo vệ bằng Airbags, bằng ABS, bằng TS. Chúng ta được kiểm soát bằng những máy đo khoảng cách điện tử, những máy bắn tốc độ. Chúng ta buộc chặt trẻ em vào những chiếc ghế dành riêng cho chúng theo đúng chỉ dẫn. Nhưng chính người Đức chúng ta lại sợ vã mồ hôi mỗi khi người ngồi bên cạnh châm thuốc lá, hay một con chó không buộc rọ mõm đi ngang qua. Định mệnh buộc chúng ta sống trong kỷ cương và kiểm soát, cho tới khi một người nào đó trong chúng ta tin rằng mình còn có quyền tự do mạo hiểm... Như thể cái chết là một con thú mà chúng ta có thể nhốt nó trong lồng và chỉ thả nó ra khi một chuyên gia với ba chứng chỉ quốc gia quyết định rằng, thời khắc đó đã đến. Nhưng thực tế lại chứng minh rằng không phải vì trật tự hay kiểm soát mà chúng ta trở nên hạnh phúc hay vừa lòng với cuộc đời hơn. Bởi vậy, có lẽ hàng năm, mỗi chúng ta nên đến Hà Nội để đi xe máy một lần.

Những khu phố với những ngôi nhà đặc trưng Hà Nội, cao và mỏng, với những lan can con tiện và những cột sơn màu mè, những khu phố sẵn sàng bị dỡ bỏ để xây một con đường mới hay một cao ốc mới, bản thân chúng không phải đã 100 tuổi mà mới chỉ độ 10 tuổi thôi. Cứ xây cao, xây mỏng, xây chồng lên: khác với tuổi thọ của con người, tuổi thọ của các công trình ở đây chẳng có giá trị gì hết.

Đối với người châu Âu, sự ra đời của một thành phố luôn là một sự kiện có tính lịch sử, bởi vậy người ta thường đọc về nó, còn người Mỹ thì lại thích mua những postcard về sự kiện ấy. Nhưng người ta không được trải nghiệm trực tiếp, không được chứng kiến tận mắt. Người ta cứ tưởng kiến trúc châu Âu là cái đã luôn sẵn có rồi. Còn ở đây, người ta được trải nghiệm sự sinh nở của một thành phố và trông nó thật đáng sợ.

Những ngôi nhà dành cho người chết không chỉ đẹp hơn mà còn chắc chắn hơn hẳn, che mưa tốt hơn những túp lều dựng tạm của công nhân xây dựng. Ngay cả khi đã đi khỏi thành phố 20 kilômét, Hà Nội vẫn không ngừng xây dựng: không phải những tòa nhà cao tầng mà là những ngôi nhà dân tự xây, mà đa số đều có gu thẩm mỹ một cách bất ngờ.

Mắt tôi nhìn và đầu tôi hiểu: đây hẳn là một nơi chốn tinh thần với một sức mạnh thần linh, và nếu chỉ có một mình tôi, chỉ mình tôi giữa trời nước và mây núi – có lẽ tôi sẽ sụp xuống mà rưng rưng cảm ơn tạo hóa đã cho tôi được có mặt ở đây.

Nhưng thật trớ trêu là ngoài tôi, còn có vài người khác cũng muốn chiêm ngưỡng di tích thiên nhiên được UNESCO công nhận này…

… khu di tích thậm chí còn đang muốn được bầu chọn là kỳ quan thứ bảy của thế giới trên internet.

Tôi biết: ta không có quyền ghét người khác chỉ vì họ thích những điều mà chính ta cũng thích. Cái đẹp là cái không thể tư hữu hóa được (và tôi nghe như văng vẳng giọng hát buồn của Marlene Dietrich: Cái đẹp chỉ dành cho một người chiêm ngưỡng thôi sao? Mặt trời và những ngôi sao là của chung tất cả mọi người…) Nhưng hỡi ôi, cái đẹp thần thánh này đâu có dành cho những chuồng trại, cho đám du khách xếp hàng như những con bò đi lên những chiếc thuyền du lịch – bởi vì những con bò, như tôi nhận thấy, khi mà giờ đây chính tôi cũng là một con trong số đó, không có cảm nhận tinh thần. Trước kỳ quan thiên nhiên này, nó chỉ biết ngồi đần ra đấy và nghĩ tới việc tiêu hóa của nó mà thôi.

Bán thịt chó: Từ khi tôi biết đến từ “thịt chó” trong tiếng Việt, tôi cũng biết người ta có thể mua nó ở đâu: thực ra có thể mua ở bất kỳ đâu ngay khi bạn ra khỏi trung tâm Hà Nội (Phải chăng thịt chó bị cấm bán ở khu Phố Cổ vì người ta muốn tránh làm khách du lịch hoảng sợ? Hay người ta đã tìm ra một từ nào đó để thay thế cho từ “thịt chó” , như “thịt lợn mềm” chẳng hạn?). Thực ra điều này không làm tôi khó chịu: Tại sao ăn thịt chó hay thịt ngựa lại xấu hơn thịt gà hay thịt lợn? Điều quan trọng với tôi là người ta đối xử với con vật như thế nào trước khi giết chúng: những con vật bị hành hạ trong những lò mổ ở Đức cách đây 20 năm đã biến tôi thành một người ăn chay: tôi thấy mình không có lý do gì phải nuốt vào dạ dày cái kết quả của một sự hạ nhục quá đáng đến độ vô nhân đạo, cũng như phi thẩm mỹ đến vậy. Tôi thích những con gà ở Việt Nam hơn, chúng tụ tập ở bất cứ ngõ ngách bẩn thỉu nào: Ở những nước nghèo, chính việc thiếu phân bón công nghiệp đã tự động tạo ra rau xanh tự nhiên, và việc thiếu những chuồng trại công nghiệp lại sinh ra những con gà, con lợn, con bò sống hạnh phúc. Tôi nghĩ thế.

Trên đỉnh đèo, những con thú săn mồi du lịch rình rập. Ai đã cất công ngồi cả ngày trên đỉnh đèo với những cà phê, bưu thiếp và vòng giả ngọc, dài cổ đợi một người khách du lịch, người đó sẽ không dễ bị xua đuổi bởi mấy câu “No, thank you” nhạt thếch. Rốt cuộc chúng tôi cũng phải tìm cách tháo chạy. Với những kẻ cứ nhằng nhẵng bám theo chào hàng, với những “Where-areyou-from-come-to-my-shop” , thì phong cảnh có đẹp như tiên cũng không thể nào thưởng lãm nổi.

Vấn đề là cứ đi đâu mà cũng gặp cái kiểu Hello-hello thì đến một lúc nào đó, chắc chắn bạn sẽ trở thành một kẻ đần độn vô cảm. Buổi tối, một cô bé gọi tôi vì muốn nhắc tôi vừa đánh rơi bao thuốc khỏi túi, nhưng khi cô bé vừa kịp nói “Excuse me” , tôi đã quay ngoắt nhìn sang hướng khác và rảo bước đi thẳng. Tới khi nhận ra thiện chí của cô bé, tôi chỉ còn biết tự vả vào mặt mình, chỉ vì vài người luôn có thái độ chào hàng như bị nhấn nút bật máy mỗi khi gặp một người nước ngoài mà tôi đã đi xa tới mức từ chối mọi giao tiếp xã hội bình thường hay sao? Tôi phát hiện ra rằng mình đã bắt đầu không còn nhìn thẳng vào mặt người khác, tôi tẽn tò nhìn xuống đất mỗi khi cảm thấy bị ánh mắt nào đó nhìn mình vì sợ những đợt tấn công How-are-you-todaybuy-some-peanuts. Việc quá sốt sắng chèo kéo khách mua hàng chỉ mang tới kết quả ngược lại. Cái kiểu mời chào Hello-hello đến nay đã luôn khiến chúng tôi tránh xa các cửa hàng quần áo.

Nhiều chữ quá