Tư duy Cởi mở và Hoài nghi trong Tư duy Phản biện - Cách hai đặc điểm này phối hợp với nhau
Trong bài viết gần đây nhất của tôi, 12 Dispositions for Critical Thinking (12 xu hướng quan trọng để tư duy phản biện), tôi đã liệt kê danh sách các đặc điểm có thể nâng cao chất lượng tư duy của một người — cụ thể, xu hướng tư duy phản biện được hiểu là một khuynh hướng, sự nghiêng về hoặc sẵn sàng thực hiện một kỹ năng tư duy nhất định (Dwyer, 2017; Facione, Facione & Giancarlo, 1997; Ku, 2009; Norris, 1992; Siegel, 1999; Valenzuela, Nieto & Saiz, 2011).
Mặc dù có sự chồng chéo giữa một số đặc điểm :
- Tính tò mò (inquisitiveness)
- Sự tìm kiếm sự thật (truth-seeking),
- Khả năng ứng biến (resourcefulness))
Nhưng chúng vẫn có những điểm khác biệt quan trọng. Tuy nhiên, trong trường hợp cụ thể — tính cởi mở (open-mindedness) và sự hoài nghi (skepticism) — dường như hai đặc điểm này mâu thuẫn với nhau.
Tôi đã nhận được phản hồi về bài viết, và một độc giả gợi ý rằng :
Mặc dù họ đồng ý rằng việc có một tâm trí cởi mở là điều tốt, nhưng một số quan điểm đơn giản là ngớ ngẩn, và việc tập trung vào chúng sẽ là lãng phí thời gian.
Tôi đã đồng ý ở một mức độ nào đó. Tuy nhiên, ngay cả khi một ý tưởng có vẻ ngớ ngẩn, đôi khi việc xem xét nó có thể dẫn đến một kết luận thông minh và mang tính phản biện. Theo cách này, tính cởi mở hoạt động theo cơ chế giống như việc "động não" (brainstorming), trong đó không có ý tưởng nào là tồi vì đôi khi những ý tưởng "tồi" lại cung cấp nền tảng cho một ý tưởng "tốt."
Tôi cũng khuyên rằng có những sắc thái quan trọng cần được cân nhắc để hiểu mối quan hệ giữa sự hoài nghi và tính cởi mở.
Để hiểu rõ hơn mối quan hệ này, trước tiên chúng ta cần định nghĩa rõ ràng hai đặc điểm này:
- Tính cởi mở (open-mindedness) được hiểu là xu hướng linh hoạt về mặt nhận thức, tránh sự cứng nhắc trong tư duy; sẵn sàng chịu đựng những quan điểm khác biệt hoặc trái ngược và đối xử công bằng với tất cả các quan điểm trước khi tiến hành phân tích và đánh giá; tách rời khỏi niềm tin cá nhân và xem xét nghiêm túc các quan điểm khác mà không có định kiến hay lợi ích cá nhân; tiếp nhận phản hồi tích cực và không bác bỏ những lời phê bình hoặc phản hồi mang tính xây dựng mà không cân nhắc thấu đáo; điều chỉnh kiến thức hiện có dựa trên những ý tưởng và trải nghiệm mới; và khám phá các ý tưởng mới, thay thế hoặc "khác thường."
Ngược lại, xu hướng hoài nghi (skepticism) dường như được hiểu là xu hướng thách thức các ý tưởng; tạm hoãn phán xét cho đến khi có đủ bằng chứng hoặc khi bằng chứng và lý do chưa đủ rõ ràng; đưa ra một lập trường và sẵn sàng thay đổi lập trường khi có đủ bằng chứng và lý do; và xem xét các phát hiện từ nhiều góc độ khác nhau.
Mặc dù về cơ bản, hai đặc điểm này có vẻ nằm trên một dạng phổ liên tục (ví dụ, hoài nghi ở một đầu và cởi mở ở đầu kia), nhưng chúng là những khái niệm riêng biệt, ngay cả khi có sự chồng chéo. Điều đó có nghĩa là, một người có thể vừa hoài nghi vừa cởi mở cùng lúc. Có lẽ vấn đề chính ở đây là nhận ra rằng tính cởi mở không có nghĩa là bạn phải chấp nhận các ý tưởng khác biệt, mà chỉ đơn giản là cân nhắc chúng.
Tính hoài nghi - Ngay cả như vậy, việc xem xét một ý tưởng ngớ ngẩn chẳng phải vẫn là “lãng phí thời gian” sao? Thực tế, quá trình đưa ra quyết định về việc một điều gì đó có ngớ ngẩn hay không vẫn là một dạng cân nhắc — ở mức độ nào đó, một sự đánh giá (dù dễ dàng đến đâu) vẫn được yêu cầu để đưa ra quyết định. Đây là lúc sự hoài nghi xuất hiện: việc bác bỏ ý tưởng "ngớ ngẩn" là kết quả của sự đánh giá hợp lý. Tuy nhiên, việc biết rằng ý tưởng đó là ngớ ngẩn không hẳn là kết thúc. Bạn có thể tự hỏi liệu có thể tận dụng bất cứ điều gì từ ý tưởng tồi hoặc quy trình tư duy đằng sau nó để biến nó thành một ý tưởng tốt; từ đó thể hiện tính cởi mở thông qua việc tạo ra ý tưởng, giống như ví dụ đã đề cập trước đó về cơ chế của động não. Nhưng không chỉ có vậy, tính cởi mở còn nhiều điều hơn thế.
Tính cởi mở - là về việc sẵn sàng thay đổi quan điểm của bạn khi có bằng chứng mới. Đó là việc tách rời khỏi niềm tin cá nhân và tập trung vào tư duy không thiên kiến, không mang lợi ích cá nhân. Đó là việc sẵn sàng tiếp nhận phê bình mang tính xây dựng và ý tưởng mới. Những người có tính hoài nghi cũng làm tất cả những điều này — họ thách thức các ý tưởng và trì hoãn phán xét cho đến khi có đủ bằng chứng — họ mở lòng với tất cả khả năng cho đến khi bằng chứng được trình bày.
Tính hoài nghi và tính cởi mở phối hợp với nhau, nhưng chúng có thể không biểu hiện rõ ràng từ bề mặt — cho đến khi chúng được định nghĩa một cách đầy đủ và toàn diện. Một khi đã được mô tả như vậy, thật khó để không xem cả hai là một phần của tư duy phản biện. Tuy nhiên, tôi vẫn sẽ giữ sự hoài nghi về điều này.
Trong bài viết gần đây nhất của tôi, 12 Dispositions for Critical Thinking (12 xu hướng quan trọng để tư duy phản biện), tôi đã liệt kê danh sách các đặc điểm có thể nâng cao chất lượng tư duy của một người — cụ thể, xu hướng tư duy phản biện được hiểu là một khuynh hướng, sự nghiêng về hoặc sẵn sàng thực hiện một kỹ năng tư duy nhất định (Dwyer, 2017; Facione, Facione & Giancarlo, 1997; Ku, 2009; Norris, 1992; Siegel, 1999; Valenzuela, Nieto & Saiz, 2011).
Mặc dù có sự chồng chéo giữa một số đặc điểm :
- Tính tò mò (inquisitiveness)
- Sự tìm kiếm sự thật (truth-seeking),
- Khả năng ứng biến (resourcefulness))
Nhưng chúng vẫn có những điểm khác biệt quan trọng. Tuy nhiên, trong trường hợp cụ thể — tính cởi mở (open-mindedness) và sự hoài nghi (skepticism) — dường như hai đặc điểm này mâu thuẫn với nhau.
Tôi đã nhận được phản hồi về bài viết, và một độc giả gợi ý rằng :
Mặc dù họ đồng ý rằng việc có một tâm trí cởi mở là điều tốt, nhưng một số quan điểm đơn giản là ngớ ngẩn, và việc tập trung vào chúng sẽ là lãng phí thời gian.
Tôi đã đồng ý ở một mức độ nào đó. Tuy nhiên, ngay cả khi một ý tưởng có vẻ ngớ ngẩn, đôi khi việc xem xét nó có thể dẫn đến một kết luận thông minh và mang tính phản biện. Theo cách này, tính cởi mở hoạt động theo cơ chế giống như việc "động não" (brainstorming), trong đó không có ý tưởng nào là tồi vì đôi khi những ý tưởng "tồi" lại cung cấp nền tảng cho một ý tưởng "tốt."
Tôi cũng khuyên rằng có những sắc thái quan trọng cần được cân nhắc để hiểu mối quan hệ giữa sự hoài nghi và tính cởi mở.
Để hiểu rõ hơn mối quan hệ này, trước tiên chúng ta cần định nghĩa rõ ràng hai đặc điểm này:
- Tính cởi mở (open-mindedness) được hiểu là xu hướng linh hoạt về mặt nhận thức, tránh sự cứng nhắc trong tư duy; sẵn sàng chịu đựng những quan điểm khác biệt hoặc trái ngược và đối xử công bằng với tất cả các quan điểm trước khi tiến hành phân tích và đánh giá; tách rời khỏi niềm tin cá nhân và xem xét nghiêm túc các quan điểm khác mà không có định kiến hay lợi ích cá nhân; tiếp nhận phản hồi tích cực và không bác bỏ những lời phê bình hoặc phản hồi mang tính xây dựng mà không cân nhắc thấu đáo; điều chỉnh kiến thức hiện có dựa trên những ý tưởng và trải nghiệm mới; và khám phá các ý tưởng mới, thay thế hoặc "khác thường."
Ngược lại, xu hướng hoài nghi (skepticism) dường như được hiểu là xu hướng thách thức các ý tưởng; tạm hoãn phán xét cho đến khi có đủ bằng chứng hoặc khi bằng chứng và lý do chưa đủ rõ ràng; đưa ra một lập trường và sẵn sàng thay đổi lập trường khi có đủ bằng chứng và lý do; và xem xét các phát hiện từ nhiều góc độ khác nhau.
Mặc dù về cơ bản, hai đặc điểm này có vẻ nằm trên một dạng phổ liên tục (ví dụ, hoài nghi ở một đầu và cởi mở ở đầu kia), nhưng chúng là những khái niệm riêng biệt, ngay cả khi có sự chồng chéo. Điều đó có nghĩa là, một người có thể vừa hoài nghi vừa cởi mở cùng lúc. Có lẽ vấn đề chính ở đây là nhận ra rằng tính cởi mở không có nghĩa là bạn phải chấp nhận các ý tưởng khác biệt, mà chỉ đơn giản là cân nhắc chúng.
Tính hoài nghi - Ngay cả như vậy, việc xem xét một ý tưởng ngớ ngẩn chẳng phải vẫn là “lãng phí thời gian” sao? Thực tế, quá trình đưa ra quyết định về việc một điều gì đó có ngớ ngẩn hay không vẫn là một dạng cân nhắc — ở mức độ nào đó, một sự đánh giá (dù dễ dàng đến đâu) vẫn được yêu cầu để đưa ra quyết định. Đây là lúc sự hoài nghi xuất hiện: việc bác bỏ ý tưởng "ngớ ngẩn" là kết quả của sự đánh giá hợp lý. Tuy nhiên, việc biết rằng ý tưởng đó là ngớ ngẩn không hẳn là kết thúc. Bạn có thể tự hỏi liệu có thể tận dụng bất cứ điều gì từ ý tưởng tồi hoặc quy trình tư duy đằng sau nó để biến nó thành một ý tưởng tốt; từ đó thể hiện tính cởi mở thông qua việc tạo ra ý tưởng, giống như ví dụ đã đề cập trước đó về cơ chế của động não. Nhưng không chỉ có vậy, tính cởi mở còn nhiều điều hơn thế.
Tính cởi mở - là về việc sẵn sàng thay đổi quan điểm của bạn khi có bằng chứng mới. Đó là việc tách rời khỏi niềm tin cá nhân và tập trung vào tư duy không thiên kiến, không mang lợi ích cá nhân. Đó là việc sẵn sàng tiếp nhận phê bình mang tính xây dựng và ý tưởng mới. Những người có tính hoài nghi cũng làm tất cả những điều này — họ thách thức các ý tưởng và trì hoãn phán xét cho đến khi có đủ bằng chứng — họ mở lòng với tất cả khả năng cho đến khi bằng chứng được trình bày.
Tính hoài nghi và tính cởi mở phối hợp với nhau, nhưng chúng có thể không biểu hiện rõ ràng từ bề mặt — cho đến khi chúng được định nghĩa một cách đầy đủ và toàn diện. Một khi đã được mô tả như vậy, thật khó để không xem cả hai là một phần của tư duy phản biện. Tuy nhiên, tôi vẫn sẽ giữ sự hoài nghi về điều này.
Sửa lần cuối:
