“Con người không phải là những gì họ nghĩ, mà là những gì họ che giấu.”
—André Malraux
Corrine, một quản lý tài khoản 34 tuổi, đã có mối quan hệ bí mật kéo dài một năm với sếp đã có gia đình của mình, Daniel. Cô đến buổi trị liệu với những cảm giác tội lỗi và bối rối. “Tôi biết điều này là sai,” cô nói, “nhưng tôi không thể ngừng được. Nó vừa kích thích nhưng cũng... kinh khủng.”I. Sự Lén Lút Là Gì?
Hành vi lén lút không quá ác ý như sự hung hăng hoặc quá ích kỷ như sự kiêu căng. Nó thường hoạt động trong bóng tối—tinh tế và phức tạp nhưng cũng có chủ đích.
Tuy nhiên, hành vi này có thể gây tổn hại nghiêm trọng—không chỉ cho người bị lừa dối mà cả cho chính người lừa dối. Một nghiên cứu năm 2023 được công bố trên Communications Psychology cho thấy những người không trung thực hoặc có hành vi gian dối thường báo cáo rằng họ có ít kết nối xã hội hơn và cảm thấy cô đơn nhiều hơn so với những người trung thực.
Trong trường hợp của Corrine, vòng lặp giữa cảm giác tội lỗi và bí mật dần làm xói mòn ý thức về bản thân, đồng thời phá hỏng mối quan hệ của cô với bạn bè thân thiết vì cô giữ kín một phần lớn cuộc sống của mình. Điều này khiến cô rút lui nhiều hơn để tránh phán xét và xung đột, dẫn đến gia tăng cảm giác xấu hổ.
II. Động Lực Của Hành Vi Lén Lút
Trong công việc của tôi, tôi chứng kiến một loạt hành vi bí mật. Đôi khi, chúng khá vô hại, như một khách hàng Gen Z tạo tài khoản Instagram phụ để theo dõi người yêu mới. Những lúc khác, hành vi này có thể là tội phạm. Một khách hàng 55 tuổi gần đây phát hiện rằng anh chị em cùng cha khác mẹ đã âm thầm thao túng người cha bị sa sút trí tuệ để truất quyền thừa kế của cô trong thời kỳ cách ly COVID-19.
Một số yếu tố có thể thúc đẩy hành vi lén lút, chẳng hạn như cảm giác tội lỗi hoặc xấu hổ. Một người có thể nói dối vợ/chồng về thói quen chi tiêu không phải vì thích gian dối, mà vì sợ bị bạn đời không chấp nhận. Ở khía cạnh khác, đôi khi vấn đề là người lén lút thiếu cảm giác xấu hổ. Những người có đặc điểm tính cách thuộc Dark Triad—như tự luyến (narcissism), thủ đoạn (Machiavellianism), và thái nhân cách (psychopathy)—thường rất thành thạo trong việc gian lận và thao túng, với động lực là lợi ích cá nhân.
III. Làm Thế Nào Để Thay Đổi Hành Vi?
Corrine, may mắn thay, không phải là một người thái nhân cách. Cô có động lực để thay đổi hành vi của mình. Đây là cách chúng tôi làm việc cùng nhau:
1. Khám phá những động cơ cơ bản.
Trong liệu pháp, Corrine đặt câu hỏi cho chính mình: Tại sao tôi phải che giấu mong muốn của mình? Tôi sợ điều gì sẽ xảy ra nếu tôi trung thực? Sự tự phản ánh này giúp cô nhận ra rằng sự lén lút không phải vì mối quan hệ, mà là nỗi sợ bị từ chối và xung đột, bắt nguồn từ sự giáo dục nghiêm khắc.Lớn lên, Corrine có một người mẹ phán xét và kiểm soát. “Nếu tôi nói lên điều mình muốn, nó luôn kết thúc bằng cãi vã hoặc mẹ bảo tôi ích kỷ,” cô nói. Qua thời gian, Corrine học cách kìm nén mong muốn, khiến sự bí mật trở thành cơ chế phòng thủ để tránh tổn thương.
2. Thực hành giao tiếp trực tiếp.
Việc bày tỏ nhu cầu của mình một cách cởi mở ban đầu khiến Corrine lo lắng, nhưng cô bắt đầu thực hành bằng những cách nhỏ. Từ việc đặt ranh giới với bạn bè đến việc thành thật về cảm xúc, những khoảnh khắc dễ bị tổn thương này dần giảm sự phụ thuộc của cô vào sự lén lút.Cô cũng bắt đầu chia sẻ mối quan hệ vụng trộm với những người bạn thân hơn, an toàn hơn. Dần dần, cô mở lòng với một người dì, người đã khuyên cô chấm dứt mối quan hệ này.
3. Tìm kiếm sự hỗ trợ.
Liệu pháp mang lại cho Corrine không gian an toàn để khám phá cảm xúc và hiểu rõ hơn những mô thức hành vi từ thời thơ ấu.Corrine nhận ra rằng sự lén lút không chỉ dẫn đến cảm giác tội lỗi mà còn cả sự cô đơn. Cuối cùng, cô quyết định đối mặt với Daniel và bày tỏ tất cả cảm xúc bị kìm nén. Mối quan hệ kết thúc, nhưng cô tìm lại được bản thân.
Kết Luận
Corrine nhận ra rằng nhu cầu của mình là hợp lệ và việc chấp nhận bản thân giúp cô bước ra ánh sáng, sống một cuộc sống chân thật hơn. Cô học được rằng sống trung thực chính là chìa khóa để có trách nhiệm và hạnh phúc.---------------
Tài Liệu Tham khảo:
Samantha Sprigings, Cameo J. V. Brown, & Leanne ten Brinke. Deception is associated with reduced social connection. Communications Psychology. 2023.
