LẠ CON CẶC
Mùa mưa ở Sài Gòn và miền Nam từ tháng 5 đến tháng 11. Tháng 12 đến tháng 4 năm sau là mùa khô.
Tuy nhiên, ngay trong mùa mưa miền Nam, kể cả Sài Gòn, luôn có một, hai đợt “hạn Bà Chằn”, nắng nóng gay gắt. Và trong mùa khô vẫn có thể có những cơn mưa, lớn là đằng khác. Hiện tượng này phổ biến, thường xuyên, đa số các năm.
Trong khi nhiều chuyên gia, nhà khoa học luôn gắn với thực tế, cách nói truyền thống của bà con, dân tộc mình thì cũng có không ít vị nhân danh khoa học để nói khác với cách nói xưa giờ quen thuộc của dân, của bà con mình bao đời nay.
Cụm từ “mưa trái mùa” là một ví dụ. Từ ngày 3-2-2025 (mùng 6 tết) là vào tiết Lập xuân, sau tiết Đại hàn thường lạnh nhất trong năm. Từ Lập xuân trở đi, thời tiết sẽ ấm dần lên. Nếu năm nào Lập xuân trước tết, mấy ngày tết Sài Gòn sẽ nắng nóng.
Hai hôm nay, Sài Gòn mưa lớn vào buổi tối, nửa đêm về sáng. Chuyên gia gọi là mưa trái mùa, dù chính họ cũng thừa nhận đó là hiện tượng phổ biến, đa số. Ông Lê Đình Quyết - trưởng phòng dự báo Đài khí tượng thủy văn khu vực Nam Bộ - phân tích trên Tuổi Trẻ điện tử sáng 13-2-2025:
“Trong 20 năm (2005 - 2025) có 12 năm có mưa trong tháng 2. Năm có tổng lượng mưa tháng 2 cao nhất là 2006 (72,7mm, trong đó tổng lượng mưa ngày 10-2 là 66,1mm).
Tiếp đến là năm 2012, tổng lượng mưa tháng 2 là 68,7mm, trong đó ngày 17-2 đạt 46,7mm.
Có 2 năm tổng lượng mưa tháng 2 không đáng kể đó là năm 2013 (0,1mm), năm 2018 (0,2mm). Các năm còn lại tổng lượng mưa tháng dao động từ 9 - 30mm”.
Mưa trước và sau Lập xuân, dịp tết ta, dân không nói “mưa trái mùa” mà kêu là “mưa xuân”. Như mấy đợt nắng nóng trong mùa mưa, dân Nam kỳ không nói “nắng nóng trái mùa” mà định danh cụ thể là “hạn Bà Chằn”.
Muôn đời nay, năm nào thời tiết miền Nam cũng vậy thì trái cái gì?!
Đó là cách gọi theo kinh nghiệm tổng kết trong dân. Các nhà khoa học có trình độ thật sự thường cố gắng gắn kiến thức, từ dùng chuyên môn với cách nói của dân.
Kiến thức, tri thức xét cho cùng là làm cách nào để phổ biến đến đại chúng một cách dễ hiểu nhất chứ không “một mình một phách”, ai không hiểu coi như thành phần “vô tri”.