-Viết nhiều về kiến trúc Tây rồi, hôm nay tao lộn nửa vòng trái đất nói về kiến trúc Tàu. Với lịch sử gần 4000 năm, tộc Hán (Hoa Hạ) nhưng tao cứ gọi là Tàu khựa cho dân dã... có 1 bề dày về văn hóa và tầm ảnh hưởng lớn nhất toàn cõi Á Đông, trong đó có cả kiến trúc.
-Kiến trúc Tàu rất dễ nhận thấy với kiểu nhà gỗ mái dốc, phong cách này có thể bắt gặp ở rất nhiều quốc gia châu Á khác như Hàn, Nhật, các nước đông Nam Á và tất nhiên có cả VN nữa.
-Phong cách kiến trúc đặc sắc nhất của Tàu được gọi là Tứ hợp viện (hoặc Tứ hợp phòng) một loại hình kiến trúc đẹp và đậm chất văn hóa Á Đông.
I-Tứ hợp viện là gì?
Theo 1 số nghiên cứu lịch sử thì phong cách
Tứ hợp viện (TVH) đã có từ thời Tây Chu, cách đây 3000 năm ở vùng đồng bằng phía Bắc Trung Quốc ngày nay. Bước sang đời Hán, kiến trúc Tứ hợp viện đã có bước phát triển mới và chịu nhiều ảnh hưởng của thuyết phong thủy, từ chọn địa điểm đến bố cục xây dựng… Tứ hợp viện khi đó đã có cả một cẩm nang về âm dương ngũ hành. Thiết kế nhà Tứ hợp viện của đời Đường kế thừa truyền thống của đời Đông Hán, Tây Hán và truyền sang đời Tống và đời Nguyên, với bố cục là trước hẹp, sau rộng. Đến đời Nguyên, Tứ hợp viện ngày càng hoàn chỉnh, chính Tứ hợp viện truyền thống của Bắc Kinh đã được xây dựng một cách quy mô trong thời kỳ này. Bước sang đời Minh-Thanh, Tứ hợp viện Bắc Kinh độc đáo, mà Tứ hợp viện của đời Thanh càng cầu kỳ hơn so với Tứ hợp viện đời Minh. Cho đến nay, dọc hai bên đường từ Đông Đơn đến Ung Hòa Cung, từ ngõ Nam La Cổ đến ngõ Bắc La Cổ, từ Tây Đơn đến Tân Nhai Khẩu Bắc Kinh vẫn bảo tồn được một số Tứ hợp viện khá cầu kỳ và tinh xảo.
Giải nghĩa
-Tứ = bốn
-Hợp = kết hợp (chứ ko phải giao hợp nhé)
-Viện = khoảng không gian sân vườn phía trong nhà
->Tứ hợp viện = phong cách nhà cấp 4 của Trung Quốc. Đây là mẫu nhà cổ có bố cục xây bao quanh một sân vườn theo bốn hướng Đông - Tây - Nam - Bắc. Chi tiết như sau:
+ Nhà phía Bắc gọi là chính phòng, nơi ở cho chủ nhà
+ Nhà phía Nam đối diện với chính phòng gọi là “đảo tọa"
+ Nhà ngang hai hướng Đông - Tây, gọi là Đông sương phòng và Tây sương phòng. Đông - tây sương phòng là nơi ở của phụ nữ, và gia quyến, người ngoài ko được tự tiện bước vào.
+Ở giữa 4 dãy nhà là 1 khoảng sân rộng kết hợp vườn và cây cối.
Tổng quát
-Quan sát từ trên cao thì THV trông giống như một chiếc hộp lớn được tạo thành từ bốn hộp nhỏ, với hình vuông gọn gàng. Công trình nhà tứ hợp viện thì số tầng sẽ được làm từ 1 đến 2 tầng và sẽ không vượt quá 2 tầng. Phần mái nhà đưa rộng có mái được uốn cong mềm mại.
-Chất liệu làm nên ngôi nhà này chủ yếu là từ gỗ, với phần bậc tam cấp dẫn đến các căn nhà. Bên cạnh đó để đưa vào được ánh sáng tự nhiên vào căn phòng thì sử dụng hầu hết là hệ cửa kính. Tuy nhiên thì điều này chỉ áp dụng với những gia đình có điều kiện kinh tế.
-Về hanh lang: Được nối với bốn viện bao xung quanh sân giữa theo bốn hướng đây là yếu tố quan trọng và cần phải có nhà tứ hợp viện. Ngôi nhà có phần mái được hướng ra ngoài tạo sự mát mẻ cho khoảng sân giữa, vừa giúp kết nối các khu nhà và không gian nhà.
Các loại Tứ hợp viện cơ bản.
+Tứ hợp viện một sân ( hình chữ “Khẩu” (口)): có tên Nhị tiến Nhất viện – thường dùng làm sảnh chính
+Tứ hợp viện hai sân (hình chữ “Nhật” (日)): tên là Tam tiến Nhị viện – phòng ngủ hoặc gian nhà trong – là nơi không được tự ý đi vào
+Tứ hợp viện ba sân (hình chữ “Mục” (目)): được gọi là Tứ tiến Tam viện
Một số căn THV cổ ở Trung Quốc hiện nay
Hệ cửa
+ Phần cửa chính của căn nhà luôn thể hiện bộ mặt của gia chủ và đánh giá đẳng cấp của gia đình dành cho kiến trúc mà mình lựa chọn. Với những nhà dạng từ 2 viện đến 3 sân, phần ngăn cách giữa nội thất bên trọng và ngoại viện gọi là
cửa thùy hoa, đây không phải lối vào chính nhưng vô cùng quan trọng.
+Cổng chính là nơi thể hiện địa vị trong ngôi nhà. Người Trung Quốc rất coi trọng thể diện nên cửa chính luôn rộng, thậm chí có thể trang trí bằng các bức chạm khắc đá, sư tử đá,…
+Còn đối với cửa thùy hoa với đặc điểm chính là cột trụ lơ lửng không chạm đất. Ở trên cửa này được chạm khắc những hoa văn vô cùng tinh xảo với các hoa văn như: quả lựu, chuỗi hạt, đài sen và rất nhiều hoa văn khác rực rõ hơn. Với ý nghĩa về một cuộc sống tốt đẹp hơn.
+ Cửa thùy hoa môn được đặt tại trục chính và ở phần chính giữa phía bắc của ngoại viện, được nằm trên thềm bậc đá cao 3 bậc hoặc 5 bậc. Phía trước là nơi tiếp khách, phía sau là nơi ở của các thành viên trong gia đình và người ngoài sẽ không được vào.
+Trong phần thiết kế của căn nhà, cụ thể là phần cửa sẽ được trang trí đẹp luôn có hai con vật bằng đá. Những con vật đó phải có thể là: hổ, chó, sư tử cũng có thể là rồng.
Cửa thùy hoa
Công năng và phong thủy
Lối kiến trúc này tuân thủ các nguyên tắc ngũ hành và phong thủy của người Trung Quốc
-Kiến trúc nhà tứ hợp viên được triển khai một cách ngay ngắn và thể hiện được đầy đủ lý niệm là “Trời tròn đất vuông”. Công trình sử dụng tường vây liên kết toàn bộ các chính phòng, đảo tọa và đông tây sương phòng thành một cụm nhà, hay còn có tên gọi khác là viện. Kiến trúc này với lối ra duy nhất là góc đông nam, đây là lối cửa cát tường và may mắn. Nằm đúng vị trí cung
Tốn trong bát quái.
-Tứ viện nhỏ chỉ có nhị tiến, nhất viện, với tứ viện lớn là tam tiến nhị viên, tứ tiến tam viện. Bên cạnh đó còn có thể xây dựng song song hai tứ hợp viện kết nối thành một khối. Thông thường tứ hợp viện nhỏ gồm 13 gian phòng. Còn tứ hợp viện nhị tiến nhất viên hoặc tam tiến nhị viên có thể gồm số lượng phòng lớn hơn từ 25 đến 40 phòng.
-Qua nhiều năm, kiểu kiến trúc Tứ hợp viện vừa phân cắt vừa liên kết này được cải tiến hoàn thiện dần và cuối cùng trở thành bố cục truyền thống của các vương phủ, cung đình. Tùy cấp độ khác nhau mà trong Tứ hợp viện còn bố trí vườn hoa, hồ cá, hành lang, núi giả, thư phòng… xứng đáng là một giang sơn riêng biệt cho từng gia tộc.
-Tứ hợp viện truyền thống được xây dựng theo bố cục đối xứng, có trục đường chính rõ nét. Bố cục đối xứng nghiêm cẩn này đã tạo nên bầu không khí trang nghiêm, khiến nhà chính rộng lớn nằm trên trục chính trở nên uy nghiêm.
-Đi vào Tứ hợp viện, ngẩng đầu lên mái hiên thường sẽ nhìn thấy khắc bốn chữ “Bình an như ý”, trên cửa có khắc hai chữ “cát tường”, chỗ giữa bức tường xây làm bình phong ở cổng đối diện còn có chữ “phúc”. Những điều này đều hàm ý cầu phúc, cầu điềm lành cho gia chủ.
-Xét về bố cục bên ngoài, Tứ hợp viện chú trọng đối xứng, phân biệt trong ngoài, tôn ti trật tự, tự thành thiên địa. Xét về tinh thần cơ bản của kiến trúc, Tứ hợp viện theo đuổi sự an nhàn yên tĩnh, thanh bình thoải mái, ôm ấp đất mẹ và tận hưởng niềm vui cá nhân. Sống trong một khuôn viên Tứ hợp viện thanh bình ấm áp có lợi cho dưỡng khí, an thân lập mệnh, khiến cuộc sống và tinh thần có được điểm tựa.
Khoảng sân
-Ở khoảng sân vườn của kiến trúc tứ viện luôn rất quan trọng. Ở những ngôi nhà tứ viện không thể thiếu khoảng sân này. Được trang trí bằng các chậu hoa cảnh là thứ đặc biệt trong nhà tứ viện. Bên cạnh đó thì loại cây được trồng nhiều đó là lựu với ý nghĩa là đông con và nhiều cháu.
-Khoảng sân này giúp các thành viên trong gia đình có thể quay quần bên nhau. Về màu sắc thì từ trên cao nhìn xuống các mái nhà sẽ màu tro, trong đó thì khoảng sân ở giữa sẽ đậm chất xanh mát và gần gũi với thiên nhiên. Ngoài ra thì còn tạo bóng râm cho ngôi nhà, tạo sự xanh mướt là một trong những điểm nhấn nổi bật.
-Bên cạnh đó thì để tạo thêm vẻ đẹp tao nhã và thư thái cho khoảng sân rộng người ta sẽ bố trí trồng nhiều loại cây như: tùng cúc trúc mai, đào, mận, sen, súng. Không gian này còn sẽ được bày trí các bộ bàn ghế gỗ, đá để thưởng trà, ngắm hoa và uống rượu.
Ưu nhược điểm
-Ưu điểm
+Không gian được tối ưu về diện tích, tương đối rộng rãi với thiết kế hình chữ nhật hoặc hình vuông
+Với rất nhiều viện, phòng mang đến không gian riêng tư cho những thành viên trong gia đình
+Được hoàn thiện với kiến trúc rộng nên có thể 3 thế hệ vẫn có thể chung sống và sinh hoạt với nhau, nhưng vẫn đảm bảo không gian riêng tư cho mỗi thành viên trong nhà.
+Có một khoảng sân vườn rộng, trồng nhiều cây cối tạo nên một không gian thoải mái và gần gũi hơn với thiên nhiên
+Ở mỗi viện sẽ được trang trí khác nhau, tùy theo sở thích của từng thành viên, thế nhưng vẫn luôn phải đảm bảo tính thống nhất
-Nhược điểm'
+Mức chi phí khi làm nhà tứ viện rất cao
+Diện tích đất xây dựng lớn chỉ phù hợp với gia đình có quỹ đất đủ lớn
+Trường hợp gia đình có ít thành viên thì sẽ không phù hợp, không tạo được sự liên kết giữa các thành viên trong gia đình.
Công trình kiến trúc của người giàu.
Tứ hợp viện được cho là một trong những loại công trình dân sự đắt đỏ bậc nhất Bắc Kinh, các đại gia nhiều khi "có tiền cũng không mua được". Lý do là bởi quá trình tái thiết đô thị đã khiến số lượng các ngôi nhà xây theo phong cách này không còn nhiều, bên cạnh các vấn đề phức tạp về quyền sở hữu. Chỉ còn khoảng vài trăm tứ hợp viện tại Bắc Kinh là sở hữu tư nhân, có thể mua bán. Dù không có tiện nghi như các ngôi nhà hiện đại, những ngôi nhà kiểu này mang đậm dấu ấn Trung Hoa.
Các tứ hợp viện vẫn không ngừng tăng giá.
Hai Courtyard - một tứ hợp viện ở ngõ Nha Nhi, gần hồ Hậu Hải - được cho là tứ hợp viện đắt đỏ nhất từng được bán tại Bắc Kinh. Một tỷ phú người Nga đã mua tứ hợp viện này vào năm 2007 với giá 15,8 triệu USD. Hiện ngôi nhà được định giá 215 triệu USD sau khi được bổ sung nhiều nội thất cao cấp.
Tứ hợp viện Hai Courtyard ở Bắc Kinh
II-Việt Nam có xây tứ hợp viện được không?
-Ở VN do ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc nên ngôn ngữ kiến trúc cũng có nhiều nét tương đồng.
-Tứ hợp viện đc bắt nguồn từ phía bắc Trung Quốc nơi có khí hậu rất lạnh vào mùa đông, vì vậy 4 dãy nhà mới được thiết kế khép kín để tránh gió lạnh. Nếu thiết kế như vậy sẽ ko phù hợp lắm với khí hậu VN. Khu vực phía Bắc cũng có mùa đông lạnh nhưng sang mùa hè thì rất nóng, việc khép kín ko gian sẽ gây bí bách và rất nóng do ko thông gió được. Tuy nhiên, có thể biến tấu các dãy nhà liền kề nhau hình chữ U để ko khí lưu thông tự nhiên, hoặc làm các khe hút gió nếu vẫn muốn làm theo phong cách tứ hợp viện chuẩn Trung Quốc.
-Về ngôn ngữ, kiến trúc, văn hóa, cảnh quan thì việc xây tứ hợp viện tại VN khá phù hợp. Nhất là các đại gia giàu có, điều kiện kinh tế mạnh, việc xây dựng nhà ở theo phong cách này phù hợp hơn xây những lâu đài kiểu kiến trúc cổ điển châu Âu. Nhưng các trọc phú tại VN lại chuộng phong cách châu Âu hơn, đây là 1 vấn đề khá bất cập...
-Với sự phát triển ko ngừng của kiến trúc cộng với giao thoa văn hóa toàn thế giới. Việc biến tấu 1 phong cách kiến trúc cũ sang 1 phong cách mới phù hợp thời đại là điều ko quá khó. Hiện nay, có những home stay và các khu nghỉ dưỡng đã nghiên cứu và thiết kế loại hình kiến trúc Tứ hợp viện để đem lại cảm giác mới lạ cho du khách.
Ví dụ như khu nghỉ dưỡng
Legacy Yên Tử (Quảng Ninh) được xây dựng theo phong cách THV truyền thống
Hoặc cao cấp hơn và có sự thay đổi để phù hợp với xu thế thời đại có thể tham khảo công trình
Six senses Qing Cheng Mountain, của tập đoàn nghỉ dưỡng cao cấp Six senses. Họ biến tấu ko gian sân vườn chính giữa thành 1 bể bơi hiện đại hơn. Cũng có thể thiết kế 1 ao cá lớn với hòn non bộ ở trung tâm, bốn xung quanh là hành lang chạy dọc. Chủ nhà có thể tận hưởng ko gian này cũng rất tuyệt vời.