NIỆM GIÁC CHI
Đời sống chánh niệm là giác chi đầu tiên, điều kiện đầu tiên, tất yếu, tối yếu cho hành trình giải thoát.
Tại sao nó lại là pháp môn ngược dòng? Là bởi vì, tất cả những người không biết Phật pháp đặc điểm đầu tiên của họ là Thất niệm.
Ăn uống nói cười buồn vui thiện ác mà không biết cái gì đang diễn ra, đang xảy ra. Người sống có chánh niệm là có thể kiểm soát mọi hoạt động thân, tâm.
Tôi biết tôi nói cái này nhiều người nghe rất là ngán nhưng tôi phải nhấn mạnh một chuyện nếu đủ duyên thì con đường dẫn tới giác ngộ, chứng thánh, nếu không đủ duyên thì ít nhất trước mắt được an lạc. Tôi xin khẳng định bằng mạng cùi của tôi: Không có đời sống nào an lạc hơn đời sống của người có chánh niệm.
Tôi phải khẳng định như vậy. Tôi đi giảng đạo mà thề bồi thì dở quá nhưng đó là sự thật. Không có đời sống nào an lạc hơn đời sống chánh niệm.
Có rất nhiều trường hợp chúng ta nghe đề cao pháp môn này pháp môn kia, thiền định, trí tuệ, tùm lum. Nhưng phải nói, chốt lại một cái căn bản: Đời sống chánh niệm là đời sống an lạc, an toàn nhất.
Nó an lạc: Vì khi mình sống trong kiểm soát, mình có khả năng phòng ngự, đối phó rất tốt đối với mọi bất trắc của đời sống. Vô vàn bất trắc có thể đổ lên đầu của chúng ta người sống trong kiểm soát sẽ an lạc. Bởi vì, họ chỉ khổ 1, thay vì người khác khổ 10.
Khổ 1 là sao? Nghe người khác chửi chỉ biết mình khó chịu, nếu cần mình hiểu thêm cái nữa: Người kia đang bất thiện, mình đang gặt quả xấu người ta đang gieo nhân xấu. Tới đó thôi, không đi xa nữa.
Người chánh niệm có thể làm được chuyện đó. Chỉ có người chánh niệm mới làm được chuyện đó
Khi mình đang bực mình là mình thấy rằng nhân xấu người ta đang chuyển qua nhân xấu của mình, thay vì mình chỉ nghe chửi nó dừng lại ở quả xấu thì bực mình là mình đang gieo nhân xấu. Chỉ có chánh niệm mới cho mình khả năng bình tâm trong tình huống đó.
Ăn uống, nhai nuốt, đi đứng,co duỗi luôn luôn tỉnh thức, biết rõ. Nghe nó rất là kỳ, đơn giản quá đi, nó không có cao siêu, chỉ có hành giả tứ niệm xứ mới biết: Sống đúng như vậy mới an lạc. Chỉ được như vậy mới an lạc, không có đời sống khác. ..
...Khi mình sống trong chánh niệm mình từ chối tất cả những gánh nặng không cần thiết.
Hồi nãy tôi nói, khi nghe người ta chửi phân tích, mình so sánh, mình ảo giác, mình ảo tưởng, hồi ức, đem bao nhiêu thứ đánh giá, nhận xét gặm nhấm nỗi đau, cơn giận đó. Người không có chánh niệm không có. Người chánh niệm mọi sự chỉ dừng lại ở nghe thôi.
Nếu mình còn phàm thì mình thêm đoạn nữa: bực mình biết rõ là bực mình, biết lúc đó mình đang gieo nhân xấu, rồi thôi, quay trở lại với chánh niệm: Đang làm gì biết cái nấy. Đang ngồi, đang nằm thì theo dõi hơi thở, còn đang làm làm việc gì đó thì tập trung vào công việc đó.
Cái chánh niệm len vào được là bởi vì mình không biết đến sự có mặt của nó.
Tôi nhắc lại ở đây không có sự “đoạn trừ”, “cắt đứt” phiền não. No. No. No. Cái đó không có. Chỉ có thay thế thôi. Các vị đem hết kinh Phật ra các vị dò coi, trong kinh có dùng chữ đó nhưng mình phải hiểu, không hề có chuyện lấy cái búa đập cái này,lấy con dao chặt cái kia không có. Mà chỉ có sự thay thế thôi. Sự thay thế đó, tong trường hợp dặc biêt nào đó được gọi là đoạn trừ phiền não.
Thật ra nó chỉ thay thế thôi. Có nghĩa là, trước nay mình sống trong thất niệm, mình hoạt động mà mình không biết. Bây giờ mình nói năng, buồn vui, thiện ác, mình biết. Thay thế cái không biết bằng cái biết. Chỉ vậy thôi.
Chính tình trạng tâm lý đó được gọi là Chánh niệm, Niệm giác chi đó. Nó quan trọng lắm.
Các vị cứ thích những pháp môn mơ hồ, tụng niệm thần chú, sám hồng danh, kêu tụng niệm, réo gọi hồng danh chư Phật, Bồ Tát, mà trong khi chuyện trước mắt là sân si đầy mình mà không nhận ra. Cầu giác ngộ là cầu cái gì? Cầu giác ngộ kiểu đó là nấu sỏi mà cầu thành cơm, mài ngói để làm gương soi, chuyện đó vô ích thôi.
Niệm giác chi là giác chi đầu tiên, chánh niệm. Nó là cái nền cho tất cả thiện pháp. Trong kinh gọi là Sabbātthika = điều kiện cần yếu cho tất cả thiện pháp, nó là pháp cần yếu, thiết yếu, tối yếu, cho tất cả các pháp lành khác.
Nếu nói niệm chung chung thì mơ hồ quá, cho nên đức Phật mới dạy cho mình niệm trong 4 đề mục: Thân, Thọ, Tâm, Pháp...
a
- Niệm thân = Tất cả mọi hoạt động sinh học của thân đều được ghi nhận. Ghi nhận hoạt động & bản chất của thân, biết nó là
4 đại: Đất, nước, lửa, gió.
Chạm tay vào cái gì đó thấy cứng mềm biết nó là địa đại, .
chạm tay vào cái gì đó thấy nó nóng lạnh biết nó là lửa,
sự di động, xê dịch, trương phồng, áp suất là gió,
tất cả nhiệt độ, nóng lạnh đều gọi là lửa. Chỉ vậy thôi.
Tức là thay vì mình ghi nhận cái này thì mình ghi nhận cái khác. Miễn là tâm nó có cảnh để nó ghi nhận. Hoặc là thô hơn một tí, ghi nhận rằng, thân này từ trên đầu xuống gót chân gồm toàn thứ bất tịnh không.
Vậy thì ghi nhận những hoạt động đi đứng nằm ngồi, hít thở vào ra, ghi nhận bản chất của thân gom hết vào được gọi là thân quán niệm xứ.
b- Thọ quán niệm xứ = Ghi nhận tất cả cảm giác của thân, tâm nói chung, khó chịu, dễ chịu. Ở đây không có thiện ác, chỉ ghi nhận cảm giác.
Ghi nhận thân quán là ghi nhận hoạt động của thân, còn ghi nhận thọ quán là ghi nhận cảm giác thôi, nó đang dễ chịu, nó đang khó chịu.
Toàn bộ cuộc đời chúng ta từ lúc trong bụng mẹ cho đến lúc đi vào quan tài chỉ là một hành trình mấy chục năm của đời sống cảm giác, lúc khó chịu, lúc dễ chịu. Cứ ghi nhận như vậy, để trong cái dễ chịu mình không đắm đuối, không khó chịu mình không bất mãn, không ghét sợ. Đắm đuối hay là bất mãn đều là phiền não hết. Sống chánh niệm trong cảm giác thân, tâm chúng ta mới có dịp thấy đời sống chỉ là hành trình cảm giác. Có được cảm giác mình thích là hạnh phúc. Chịu đựng cảm giác mình không ưa là đau khổ. Chỉ vậy thôi.
Từ chuyện ngồi lâu mỏi lưng, đau chân cho đến chuyện bệnh hoạn trầm kha, mổ xẻ gãy xương, bong gân, trời nóng, trời lạnh, rít, nực, lạnh nổi da gà,…tất cả cái đó đều là cảm xúc hết. Chỉ vì cái cảm giác, cảm xúc mà chúng ta đã bỏ ra một đời. Chỉ vì đi tìm cảm giác dễ chịu mà học hết trung học, vào đại học, lấy bằng đại học, ra đời đi tìm việc làm, để mua được chiếc xe nó đem lại cho mình sự dễ chịu, mua căn nhà mà nó đem lại cho mình sự dễ chịu. Có được những bộ áo quần mà nó đem lại cho mình sự dễ chịu. Đồng hồ, mắt kính, dây nịt, dây chuyền, lắc tay, vòng xuyến, trâm cái đầu, lược, dép, giày,… Tất cả những gì làm mình dễ chịu là bằng mọi giá mình đem nó về cho bằng được. Chỉ sống cảm xúc thôi.
Đứa bé nó khóc vì nó đang chịu đựng một cảm giác khó chịu, nó nhăn răng nó cười toe toét bởi vì nó đang trải qua những giây phút dễ chịu. Và cứ như vậy tới ngày nó lớn lên, chuyện nó yêu đương cũng là cảm xúc, nó muốn gần người nào mà nó cảm thấy dễ chịu, cảm thấy vui. Đó là chuyện yêu đương. Rồi tới hôn nhân. Khi tình cảm được đẩy đến đỉnh điểm nào đó thì người ta tiến đến chuyện ràng buộc, gắn kết vào nhau cũng chỉ vì cảm xúc.
Mua một cái nhà, chiếc xe, đôi giày, đôi dép,… cũng là cảm xúc. Tại sao mua nhà ở đây mà không mua nhà ở chỗ khác. Đó là cảm xúc. Khi sống chánh niệm trong thọ quán mình mới thấy “Ồ thì ra đời sống này chỉ là cảm xúc. Từ vô lượng kiếp vì chạy trốn cái mình khó chịu, đi tìm cái dễ chịu mà chuyện ác nào mình cũng làm hết. Giờ mình chánh niệm lại để thấy rằng: Dễ chịu và khó chịu chỉ do các duyên mà có, các điều kiện mà hình thành nên, chỉ vậy thôi. Ngoài nói ra không có gì hết”.
Tùy vào nghiệp tham ái, mình thích cái gì, mình ghét cái gì, mình quay trở lại để tái sinh cảnh giới tương ứng. Trong cảnh giới đó mình có những cảm xúc tương ứng với những cảnh giới đó. Tức là, có những cái nó làm con chuột dễ chịu nhưng con người thì khó chịu. Rồi có những cái làm cho con người dễ chịu mà làm cho con chuột khó chịu. Thí dụ, giờ mình lấy chai nước hoa đắt tiền xịt vô người mình thấy dễ chịu. Nhưng con chuột mà mình xịt vô người nó, vô cổ nó, nó chịu không nổi. Đại khái như vậy.
c- Tâm Quán = Ghi nhận tỉnh thức trong từng tâm trạng thiện, ác, đây là tham, đây là giận, đây là bủn xỉn, đây là ganh tỵ, đây là từ tâm, trí tuệ,… biết rõ mình đang sống trong tình trạng nào.
d- Pháp Quán = Tổng hợp 3 niệm xứ kia lại, mình ghi nhận theo cách chuyên nghiệp hơn. Thí dụ như anh đang tu thân quán biết đang nhìn đang nghe đang đi,…
*Anh tu bên Pháp quán biết đây là Nội Xứ đây là nhãn xứ, đây là nhĩ xứ, đây là thân xứ, đây là ý xứ...
*Anh tu thọ quán biết đầy là dễ chịu, khó chịu, đây là thọ hỷ, thọ lạc,
*Anh tu pháp quán thì biết đây là Hỉ giác chi, đây là tâm thiện thọ hỷ, đây là tâm tham thọ hỷ, đây là thân thức thọ khổ, đây là tâm sân thọ ưu.
Nói chung, ảnh nhìn thân, thọ, tâm thông qua các thể tài: 5 uẩn, 12 xứ, 7 giác chi, 5 triền cái, 4 đế, chuyên nghiệp hơn.
Chỉ vậy thôi. Cũng 3 cái kia nhưng anh tu thân, thọ, tâm anh tu từng cái. Anh này chỉ riêng tu thân, riêng tu thọ, riêng tu tâm nhưng riêng anh tu Pháp quán anh làm tuốt cả 3 cái nhưng chuyên nghiệp hơn. Có nghĩa là anh này, trí phải nhanh và có kiến thức nền tảng giáo lý mới tu Pháp quán được.
Nếu các vị hỏi tôi, thì tôi nói, theo trong kinh tùy mỗi người mà hợp với niệm xứ nào. Chứ không phải cái nào hay hơn cái nào. Đó là niệm giác chi.
