Tín ngưỡng thờ động vật ở Việt Nam
Việt Nam là một quốc gia nơi tục thờ cúng động vật, xuất phát từ tín ngưỡng sùng bái tự nhiên, rất phổ biến. Tín ngưỡng thờ linh thú tại các đình, đền, miếu thể hiện nét đẹp nhân văn của người Việt, hiện diện ở khắp mọi miền đất nước.
Người dân coi đây là một sản phẩm tinh thần có giá trị lịch sử, văn hóa đặc sắc, gắn liền với sức sống và sự phát triển của mỗi vùng đất, kết tinh từ quá trình định cư, cộng cư.
Tục thờ các linh thú thể hiện lòng biết ơn và sự sùng bái thiên nhiên, giúp con người tìm được sự bình an trong cuộc sống khi bắt đầu xây dựng cơ nghiệp tại vùng đất mới.
I. Tổng quan
Trong lịch sử Việt Nam, các linh vật được coi trọng và xuất hiện ở những nơi tôn nghiêm. Từ thời vua Hùng, người Việt cổ đã tôn thờ và điêu khắc những hình ảnh biểu trưng cho sức mạnh và sự kiêu hãnh, như chim hạc, rồng, phụng, rùa, voi, hổ, rắn, cá sấu, trên các vật dụng trang trí và đồ thờ cúng.
Qua các thời kỳ, những con vật gần gũi với đời sống thường nhật được “nhân hóa” thành các biểu tượng linh thiêng và được người dân tôn thờ.
Người Việt có hệ thống thờ động vật phong phú, từ những loài mạnh mẽ như hổ, voi, ngựa, cá Ông, đến những loài bình thường hơn như cá, cóc, vẹt. Hình tượng các loài vật này cũng được dùng làm biểu tượng, ví dụ: tượng hổ trong lăng Trần Thủ Độ (Thái Bình), hình tượng ngựa ở các lăng vua (Huế), hình cá trên bình phong trước đền Trần (Nam Định), chim hạc và cóc trên trống đồng Đông Sơn. Ngoài ra, người Việt còn biến đổi tính chất của các linh thú du nhập từ văn hóa khác để phù hợp với quan niệm riêng.
Một số câu chuyện về tín ngưỡng này từng gây chú ý trong dư luận, như việc thờ "rắn thần" ở xã Quảng Văn (Quảng Bình) hay "cá thần" ở xã Hiến Sơn (Nghệ An). Đây là kết quả của sự phát triển tâm linh, nhưng đôi khi dẫn đến mê tín khi tôn thờ cả các loài vật bình thường.
Tác phẩm Tổng tập tiểu thuyết chữ Hán Việt Nam từng phê phán: “Cái tục thờ bái ma quỷ, cả nước như điên, như cuồng…”
II. Các loài vật thường được thờ phụng
Cá sấu
Người Việt từ lâu đã tôn thờ cá sấu như biểu tượng của sự trù phú và sức mạnh, một phần do sự phổ biến và nguy hiểm của loài vật này. Hình cá sấu xuất hiện trên đồ đồng Đông Sơn và trong tín ngưỡng người miền Tây Nam Bộ. Ở Cần Thơ, có chùa Ông Vàm Đầu Sấu, còn tại Hải Phòng, một trang trại nuôi cá sấu đã lập đền thờ loài vật này. Tín ngưỡng thờ cá sấu cũng phổ biến trong văn hóa Khmer Nam Bộ.
Rắn
Tục thờ rắn là tín ngưỡng phổ biến từ đồng bằng Bắc Bộ, Trung Bộ đến Tây Nguyên và Nam Bộ. Rắn được đồng hóa với thủy thần và thường gắn với các điều kiện tự nhiên như sông nước, đầm lầy. Nhiều nơi thờ rắn như một vị thần bảo vệ hoặc biểu tượng tổ tiên.
Rùa
Theo truyền thuyết, rùa đã góp phần dựng nước và giữ nước, như chuyện thần Kim Quy giúp An Dương Vương hay rùa thần Hồ Gươm liên quan đến truyền thuyết trả kiếm của Lê Lợi. Rùa Hồ Gươm được tôn kính gọi là “cụ” và trở thành biểu tượng linh thiêng. Ngoài ra, nhiều nơi trên cả nước có đền thờ “thần rùa”, như làng Nhân Mỹ (Thanh Hóa) hay các trường hợp khác ở Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Trị.
Cá
Tục thờ cá thần phổ biến ở Thanh Hóa, Hà Giang và các vùng khác. Ví dụ nổi bật là suối cá thần tại Cẩm Lương (Thanh Hóa), nơi người dân tổ chức lễ hội Rước cá thần hàng năm, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt.
Hạc (Crane)
Hạc xuất hiện phổ biến trong các đình, đền, miếu của người Việt. Theo truyền thuyết, hạc là sinh vật sống lâu, tượng trưng cho sự thanh cao và thoát tục. Hình ảnh hạc đứng trên lưng rùa được cho là biểu tượng của khát vọng trường tồn và sự thanh cao. Khi đi lễ, người dân thường thấy đôi hạc ngậm ngọc minh châu biểu tượng cho sự sang quý hoặc ngậm hoa sen tượng trưng cho giác ngộ. Hạc còn được coi là con vật gắn liền với đạo giáo.
Ó (Hawk)
Tại đình Nhân Mỹ, Hà Nội, người dân thờ một con chim ó (đại bàng đất) được ướp xác và bảo quản trong tủ kính. Câu chuyện bắt nguồn từ việc chim ó này tự sát sau khi tổ bị phá. Người dân tin rằng đó là một loài chim thiêng, có khả năng dự báo thời tiết. Việc thờ cúng chim ó phản ánh lòng kính trọng của dân làng với loài chim này.
Vẹt (Parrot)
Vào thế kỷ 16–17, vẹt xuất hiện trong văn hóa Việt Nam như một biểu tượng thay thế cho hạc. Chim vẹt trở thành linh vật được nhà Trịnh tôn thờ, đại diện cho sự sinh sôi và phồn vinh. Người dân Thanh Hóa thời đó tôn trọng chim vẹt, coi chúng là hình tượng linh thiêng, phản ánh tâm hồn và ước vọng an bình.
Cá nược (Irrawaddy Dolphin)
Người miền Tây tôn thờ cá nược như loài cá thiêng, thường gọi là "Ông Nược". Cá nược được xem là ân nhân cứu ngư dân gặp nạn, thể hiện sự thân thiện và hiểu biết. Loài này còn được người dân lập đền thờ để tưởng nhớ và bảo vệ như một nét đẹp văn hóa.Cá voi (Whale)
Cá Ông, hay cá voi, được ngư dân vùng biển xem như vị thần bảo hộ, giúp đỡ người gặp nạn trên biển. Tục thờ cá Ông gắn liền với niềm tin về sự che chở của thần Nam Hải. Khi cá Ông chết dạt vào bờ, ngư dân coi đó là điềm lành và tổ chức chôn cất cẩn thận, lập miếu thờ trang trọng.
Chó (Dog)
Chó đá được thờ như thần canh cửa tại các làng quê Việt Nam. Chó đá thường được chôn hoặc đặt trước cổng nhà, đình, đền để xua đuổi tà ma. Tục thờ chó phổ biến ở vùng Bắc Bộ và một số nơi khác, phản ánh tín ngưỡng dân gian đặc trưng.
Culi (Slow Loris)
Người Chơro ở Đồng Nai xem loài culi (cù lần) là thú tổ, gọi bằng tên kính trọng là "Nhĩ hầu". Khi gặp culi trên rẫy, họ thường ngừng công việc để tỏ lòng tôn kính, tránh làm kinh động. Tục thờ culi phản ánh ý thức bảo tồn và lòng biết ơn với tổ tiên.
Hổ (Tiger)
Hổ, hay "ông ba mươi," là biểu tượng dũng mãnh, uy linh trong văn hóa Việt Nam. Tục thờ hổ xuất hiện ở nhiều vùng miền, từ đồng bằng đến miền núi. Người dân thờ hổ như thần bảo hộ, đại diện cho sức mạnh và khả năng trấn giữ. Hổ cũng là trung tâm trong các truyện kể dân gian, liên kết với tín ngưỡng thờ thần núi và thần nước.
.png "Sex :vozvn (14):"){kind=icon}
